Aktor i jego postać ekranowa. Aktorstwo ery kina niemego w teorii i refleksji krytycznej

Książka Piotra Skrzypczaka jest bez wątpienia najpoważniejszą pracą poświęconą aktorstwu filmowemu, jaka do tej pory powstała w Polsce, i jak na taką skalę książką jedyną. Cóż bowiem opisywać: aktora, artystę, gwiazdę, człowieka uwikłanego w przemysł kinematograficzny, role itd.? Potencjalna wielość wyborów stanowi w gruncie rzeczy kłopot metodologiczny. Przyjęcie przez autora konstruktu teoretycznego, jakim jest fundamentalna dla książki kategoria „postaci ekranowej", i konsekwentne stosowanie go we wszystkich rozdziałach pozwala zachować dyscyplinę dyskursu.

Autor pedantycznie i cierpliwie rozświetla i rozsupłuje sekrety i paradoksy alchemicznej transformacji aktora w bohatera filmowego. Za pomocą instrumentarium antropologii, semiotyki i kognitywizmu metodycznie opisuje procesy aktorskiej kreacji, skrupulatnie precyzując pojęciowe statusy kondycji aktora, roli i postaci ekranowej.

Wstęp /7

Rozdział 1: W sferze głównych kategorii teoretycznych. „Postać ekranowa" aktora filmowego 
Wprowadzenie /15
1.1.  Aktor filmowy jako instancja złożona i paradoksalna /16
1.2.  Aktor a postać w strukturze tekstu filmowego /27
1.3.  Postać filmowa jako struktura znaków ikonicznych i akustycznych /39
1.4.  Podstawowe elementy definicji postaci ekranowej /59
Podsumowanie /67

Rozdział 2:  Z teatralnej tradycji. Dziedzictwo XIX-wiecznej sztuki aktorskiej w kinie „prymitywnym" 
Wprowadzenie /69
2.1.  Epoka scenicznych rewolucji. Główne tendencje w teatralnym aktorstwie XIX wieku /72
2.2.  Realizm. Gra emocjonalna a gra intelektualna /74
2.3.  Typ - charakter a prawda psychologiczna /80
2.4.  Gwiazdorzy i zespoły /87
2.5.  Szekpirowskie emploi i superbus /100
2.6.  Modele, performerzy i aktorzy w pierwszych rejestracjach kinematograficznych /108
2.7.  Melies i prehistoria aktorstwa filmowego /117
Podsumowanie /124

Rozdział 3:  Ku autonomii i nobilitacji. Pierwsze lata filmowego aktorstwa dramatycznego 
Wprowadzenie / 127
3.1.  Początki „prawdziwego" aktorstwa filmowego. Obrazy z życia i sceny z teatru   /131
3.2.  Z daleka i z bliska. Statyści i aktorzy w monumentach historycznych /148
3.3.  Aktorskie konsekwencje przełomu Griffithowskiego /156
3.4.  Gwiazdy. Fotogenia, typ i mit /185
Podsumowanie /198

Rozdział 4:  Pod znakiem gagu. Triumfalny looping filmowego aktorstwa komediowego 
Wprowadzenie /201
4.1.  Na scenie, arenie i estradzie. Prehistoria aktorstwa filmowej burleski /206
4.2.  Gag komediowy a postać komediowa /221
4.3.  Genre i emploi komiczne /230
4.4.  Chaplin i Keaton. Gest, maska i interakcje komiczne /244
Podsumowanie /267

Rozdział 5:  Przez pryzmat teorii. Aktorstwo filmowe w ujęciu rosyjskich reżyserów-teoretyków 
Wprowadzenie /269
5.1.  Aktor akrobatyczny i myślący - według Meyerholda /275
5.2.  Aktor naturalny i aktor mechaniczny - według Kuleszowa /288
5.3.  Aktor antropologicznie zaprojektowany i jego postać montażowa - według Eisensteina /303
5.4.  Model filmowy a aktor filmowy. Summa Pudowkinowska /322
Podsumowanie /336

Rozdział 6:  Przeciw naturalizmowi. Ekranowy wymiar aktorstwa ekspresjonistycznego
Wprowadzenie /339
6.1.  Somatyczność i schizoidalność. Ciało i dusza postaci z ekspresjonistycznego panoptikonu /341
6.2.  Ornamentyzacja ciała i pseudometafizyczny panoptikon /353
6.3.  Marionety i performerzy. Statyści w niemieckich filmach monumentalnych / 359
6.4.  Krzyk głośny i „krzyk niemy". Ekspresjonistyczne techniki aktorskie w teatrze /367
6.5.  Postać ekranowa aktora ekspresjonistycznego /373
Podsumowanie /390

Wybrana bibliografia /393
Indeks osób /401
Indeks filmów /415
Spis ilustracji /419
Summary /421

Piotr Skrzypczak