Szlachecki wymiar sprawiedliwości w Prusach Królewskich 1454-1772

Ze wstępu

Zamiarem autora było przedstawienie problematyki objętej pracą zarówno w ujęciu dynamicznym, jak i statycznym. Monografia podzielona została na siedem rozdziałów. Pierwszy, ogólny, o charakterze wprowadzającym, omawia genezę, rozwój i ewolucję wymiaru sprawiedliwości od czasów krzyżackich aż po schyłek istnienia prowincji. W kolejnych rozdziałach zaprezentowano sądy: ziemskie, zamkowe, graniczne, okresu bezkrólewia, komisarskie, skarbowe i starostów. W zwięzły sposób została też zaznaczona partycypacja miejskiego wymiaru sprawiedliwości w sprawach szlachty. Rozdział szósty zajmuje się instancjami apelacyjnymi na terenie prowincji. Szczegółowo został w nim omówiony sejmik generalny, a następnie, skrótowo, rola Trybunału Koronnego jako instancji apelacyjnej oraz stosunek do niego szlachty pruskiej. W poszczególnych rozdziałach został przyjęty jednolity schemat w przedstawianiu każdego z sądów, a tam gdzie pozwalały na to materiały praktyki, została ona wyodrębniona i porównana ze stanem formalnoprawnym. W rozdziałach poświęconych problematyce ustroju i zasad funkcjonowania poszczególnych sądów nieuniknione okazało się wzajemne zazębianie się tej problematyki z elementami procedury sądowej. Uwzględnienie tego aspektu badawczego pomogło, jak się wydaje, lepiej przedstawić główny wątek pracy i znacznie ją wzbogacić. Ostatni rozdział został poświęcony udziałowi pruskich rodzin szlacheckich w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości. Autor starał się w nim przedstawić, jakie rodziny szlacheckie były najbardziej zainteresowane w piastowaniu funkcji sądowych, jaki był ich stan majątkowy i powiązania rodzinne, wreszcie w jakim stopniu sądy szlacheckie były rzeczywistymi instytucjami demokracji i samorządu szlacheckiego. Ten ostatni rozdział, poza badaniami własnymi, oparty został w dużej mierze także na dotychczasowych ustaleniach nauki. Pozwoliło to na usystematyzowanie całości zagadnienia i jego zaprezentowanie w tabelach.

Spis treści
Od autora; Wykaz skrótów; Wstęp; Geneza i rozwój szlacheckiego wymiaru sprawiedliwości w państwie krzyżackim i na terenie Prus Królewskich: Organizacja wymiaru sprawiedliwości w państwie krzyżackim * Zasady funkcjonowania krzyżackiego wymiaru sprawiedliwości * Próby uzdrowienia sądownictwa przez Związek Pruski * Budowa zrębów wymiaru sprawiedliwości w Prusach Królewskich * Porządkowanie pruskiego wymiaru sprawiedliwości * Ewolucja szlacheckiego wymiaru sprawiedliwości do roku 1772; Sądy ziemskie: Stan formalnoprawny * Roki * Skład sądu * Właściwość podmiotowa * Właściwość przedmiotowa * Właściwość miejscowa * Właściwość funkcjonalna * Leżenie ksiąg ziemskich * Taksy sądowe. Wynagrodzenia * Praktyka * Roki * Skład sądu * Właściwość podmiotowa * Właściwość przedmiotowa * Właściwość miejscowa * Właściwość funkcjonalna * Leżenia ksiąg ziemskich * Taksy sądowe. Wynagrodzenia; Sądy zamkowe (wojewody): Stan formalnoprawny * Roki * Skład sądu * Właściwość podmiotowa * Właściwość przedmiotowa * Właściwość miejscowa * Właściwość funkcjonalna * Leżenie ksiąg zamkowych * Taksy sądowe. Wynagrodzenia * Praktyka * Roki * Skład sądu * Właściwość podmiotowa * Właściwość przedmiotowa * Właściwość miejscowa * Właściwość funkcjonalna * Leżenie ksiąg * Taksy sądowe. Wynagrodzenia; Sądownictwo graniczne. Sądy okresu bezkrólewia: Sądownictwo graniczne * Sądy okresu bezkrólewia * Roki * Skład sądu * Właściwość podmiotowa * Właściwość przedmiotowa * Właściwość miejscowa * Właściwość funkcjonalna * Leżenie ksiąg sądowych * Taksy sądowe. Wynagrodzenia; Sądy nadzwyczajne: Sądy komisarskie * Roki * Skład sądu * Właściwość podmiotowa * Właściwość przedmiotowa * Właściwość miejscowa * Właściwość funkcjonalna * Dokumentacja procesowa. Taksy i wynagrodzenia * Środki odwoławcze * Sądy skarbowe * Sądy starostów * Partycypacja miejskiego wymiaru sprawiedliwości w sprawach szlachty; Instancje apelacyjne na terenie prowincji: Trybunał apelacyjny prowincji * Roki * Skład sądu * Właściwość funkcjonalna * Właściwość podmiotowa * Właściwość przedmiotowa * Właściwość miejscowa * Dokumentacja procesowa. Taksy i wynagrodzenia * Szlachta pruska a Trybunał Koronny; Udział pruskich rodzin szlacheckich w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości: Szlachta pruska w strukturach wymiaru sprawiedliwości, jej powiązania rodzinne i stan majątkowy * Udział mieszczan toruńskich w strukturach szlacheckiego wymiaru sprawiedliwości, ich powiązania rodzinne i stan majątkowy * Pozycja polityczna i aktywność urzędników wymiaru sprawiedliwości; Zakończenie; Bibliografia: Źródła rękopiśmienne * Źródła drukowane * Opracowania; Wykaz tabel; Indeksy: Indeks osób * Indeks rzeczowy * Indeks nazw geograficznych

Zbigniew Naworski