Witelona Perspektywy. Księga VIII, IX

 Kolejny, czwarty już tom przekładu i opracowania Perspektywy Witelona oddajemy do rąk czytelnika z nadzieją, że zainteresuje zajmujących się historią nauki w Polsce. Obejmuje on dwie księgi, VIII i IX, przygotowanie których było możliwe dzięki otrzymanemu wsparciu w postaci grantu Komitetu Badań Naukowych. Prace nad całością części optycznej Witelońskiego traktatu zbliżają się więc ku końcowi. Pozostała księga X, być może najciekawsza, a na pewno najbardziej samodzielna część napisana przez Witelona, jest w trakcie opracowania. Z przykrością trzeba stwierdzić, że nadal nie ma polskiego przekładu księgi I, w której znajdują się twierdzenia matematyczne, wykorzystywane przez Witelona w całej pozostałej części dzieła. Czytelnik, który śledził przebieg prac nad dziełem naszego uczonego, przypomina sobie zapewne, że zrealizowanie tego przedsięwzięcia ma swoją historię i jego początki sięgają końca lat siedemdziesiątych, kiedy to z inicjatywy prof. dra hab. Romana Ingardena, profesora fizyki i badacza historii nauki z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, przy wsparciu prof. dra hab. Pawła Czartoryskiego, kierownika Zakładu Badań Kopernikańskich w Instytucie Historii Nauki, Oświaty i Techniki Polskiej Akademii Nauk, powstał zespół interdyscyplinarny, powołany w Katedrze Filologii Klasycznej (przeniesiony następnie do Zakładu Filologii Klasycznej i Recepcji Kultury Antycznej) w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika pod kierunkiem prof. dra hab. Witolda Wróblewskiego. Początków całego tego przedsięwzięcia należy jednak szukać w latach sześćdziesiątych w ojczystej ziemi Witelona, na Śląsku, we Wrocławiu, gdzie prof. dr hab. Jerzy Burchardt, pracownik wspomnianego Zakładu Badań Kopernikańskich, na zlecenie Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego przetłumaczył w całości pierwsze trzy księgi oraz część księgi IV Perspektywy, które trafiły do Torunia i zostały częściowo wykorzystane przy opracowaniu księgi II i III, a obecnie maszynopis tego przekładu znajduje się w Bibliotece Uniwersyteckiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Wprawdzie prof. dr hab. J. Burchardt nie uczestniczył bezpośrednio w pracach toruńskiego zespołu, ale dzielił się swoją wiedzą i doświadczeniem, gdyż zajmował się również dziełami Witelona, skupiając jednak swoją uwagę na zagadnieniach filozoficzno-psychologicznych, zawartych głównie w Liście do Ludwika we Lwówku Śląskim i IV księdze Perspektywy, oraz na biografii naszego uczonego. Wyniki tych badań znalazły się w licznych artykułach oraz w kilku książkach: List Witelona do Ludwika we Lwówku Śląskim. Problematyka teoriopoznawcza, kosmologiczna i medyczna, Ossolineum 1979 (Studia Copernicana XIX); Witelo. Filosofo della natura del XIII sec. Una biografia, Ossolineum 1984; Kosmologia i psychologia Witelona, Ossolineum 1991 (Studia Copernicana XXX). Niestety, śmierć przerwała owocne studia prof. J. Burchardta. Przede wszystkim należy żałować, że nie dokończył pracy nad rękopisami Perspektywy, chociaż został już zebrany bardzo obszerny materiał, który znacznie wzbogacił naszą wiedzę na temat średniowiecznych rękopisów, których listę (jak się okazało niepełną) po raz pierwszy przedstawił W. C. Lindberg we wstępie do reprintu Risnerowskiego.

Przedmowa/ VII
I. Wstęp// 1
1. Miejsce Witelona w dziejach badań nad optyką /1
2. Stan badań nad księgą VIII i IX Perspektywy / 24
3. Merytoryczna ocena księgi VIII i IX Perspektywy w świetle współczesnej optyki geometrycznej/ 27
3.1. Obraz rzeczywisty i obraz pozorny/ 28
3.2. Zjawisko odbicia światła / 30
3.3. Powstawanie obrazów w zwierciadłach płaskich /31
3.4. Powstawanie obrazu w zwierciadłach kulistych wklęsłych: zjawisko aberracji sferycznej / 33
3.5. Zwierciadła wklęsłe cylindryczne, stożkowe i paraboliczne /45
4. Przegląd treści księgi VIII i IX / 46
4.1. Przegląd treści księgi VIII /47
4.2. Przegląd treści księgi IX/ 51
5. Nota redakcyjna / 54
II. Księga VIII Perspektywy/57
1. Przekład na język polski księgi VIII / 57
2. Komentarz/ 222
III. Księga IX Perspektywy / 252
1. Przekład na język polski księgi IX / 252
2. Komentarz/ 351
IV. Załączniki do księgi IX (opracował A. Bielski)/ 380
V. Skorowidz / 385

- Witelo