historyczka i krytyczka sztuki, adiunkt w Zakładzie Historii Sztuki Nowoczesnej w Katedrze Historii Sztuki i Kultury UMK w Toruniu. Trzykrotna stypendystka Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (Program Start. Stypendia dla Młodych Uczonych: edycje 2005 i 2006; Program Kwerenda: edycja 2008). Kuratorka wystaw sztuki współczesnej. Członkini SHS i AICA. Opublikowała wiele rozpraw z historii sztuki oraz tekstów krytycznych (m.in. na łamach „artluka”, „Arteonu”, „Exit”). Autorka książek „Młody Mehoffer” (Universitas, Kraków 2004) oraz „Puls sztuki. OKOło wybranych zagadnień sztuki współczesnej” (Galeria Miejska Arsenał, Poznań 2010). |
Otwieranie obrazu. De(kon)strukcja uniwersalnych mechanizmów widzenia w nieprzedstawiającym malarstwie sztalugowym II połowy XX wieku
Temat transformacji nieprzedstawiającego obrazu sztalugowego jest w niniejszej książce rozpatrywany w perspektywie terminu „ikonoklastyczny obraz otwarty" oraz przez pryzmat de(kon)struowania tradycyjnych konwencji, powiązanych z antropologicznie ufundowanymi mechanizmami widzenia. De(kon)strukcja jest w tym przypadku rozumiana jako „badanie podstaw", czyli analizowanie konstrukcji ugruntowujących zachodnioeuropejski światopogląd i modele myślenia, które wpłynęły także na sztukę, aspekty ikonoklastyczne okazują się zaś twórcze, a nie niszczycielskie. Od czasów Jacksona Pollocka transformacje tego rodzaju zyskują szczególną intensywność, prowadząc do tego, że obraz nieprzedstawiający staje się fenomenem coraz bardziej autorefleksyjnym i samoświadomym. Procesy te przebiegają w niezwykle specyficznych warunkach: zarówno tzw. kryzysu reprezentacji, jak i w kontekście toposu końca malarstwa, stającego się - paradoksalnie - jego siłą napędową. Wpływ na przebieg wielu opisanych przemian ma również fakt, że zachodzą one w tzw. krajobrazie postgreenbergiańskim - malarstwo sztalugowe zostało w nim utożsamione ze sztuką europejską i wskazane jako fenomen, który należy zakwestionować i przekroczyć.
Od autorki /7
Wprowadzenie. Wybrane aspekty twórczości Jana Berdyszaka i stan badań nad problemem otwierania obrazu
Otwieranie problemu /10
Otwieranie obrazu w twórczości Jana Berdyszaka /13
(Nad)świadomość. Przestrzeń jako byt pierwszy /45
Model pięciostopniowy /54
Stan badań /55
Rozdział 1. Otwieranie obrazu
Reakcje na kryzys reprezentacji i malarstwo po końcu malarstwa /58
Model operacyjny /65
Krajobraz postgreenbergiański /72
Obraz otwarty /79
(Nie)podobne / 84
Nieczysty dyskurs /89
Struktura niedomknięta /102
Rozdział 2. Przeciw władzy centrum
Hegemonia „przeklętego" centrum /103
Pragnienie powrotu do jaskini /111
Homogeniczność (elementów) pola obrazowego /115
Marginesy w centrum uwagi /133
(Eks)centryczność /156
Nieklasyczna symetria i centrum jako rozdzielenie /163
Widz jako centrum prymarne /166
Rozdział 3. Shaped canvas. Wyzwolenie form(atu)
Shaped canvas /172
Forpoczty shaped canvas /178
Obiektywizacja /189
Poza obiektywizację /206
Fragment jako całość /217
Oswojenie przestrzeni /223
Rozdział 4. Otwarcie płaszczyzny
Poszerzenie możliwości obrazu /226
Pierwsze otwory /229
Nieuleczalne rany /232
Kosmiczna nieskończoność /235
Podkreślanie obiektywizacji /247
Rozdarcie /254
Obraz otwarty na przestrzał /261
Rozdział 5. Obraz w częściach
(Nie)pewne granice obrazu /268
Pierwsze podzielone obrazy /272
Addytywność i prostokątne pole obrazowe /277
Addytywność i rozmycie granic pola obrazowego /291
Efekt rozbicia /306
Obraz na kilka ścian /308
Obraz jako sytuacja i proces /318
Rozdział 6. Wciąż o obrazie: rama i passe-partout. Pomiędzy parergonem i ergonem
Rama i passe-partout w centrum uwagi /322
Rama jako (par)ergon /335
Passe-partout jako (par)ergon /355
Tematyzowanie granic /357
Zakończenie? Proces (z-resztą) trwa
Otwieranie obrazu /361
A-resztowanie (nie)widzialnego /376
Ilustracje /395
Bibliografia /421
Spis ilustracji /445
Indeks osobowy /448
Summary. Opening a painting. De(con)struction of universal seeing mechanisms in non-representational easel painting of the 2nd half of the 20th century /460