Modele, artefakty, kolektywy. Praktyka badawcza w perspektywie współczesnych studiów nad nauką

O tym, że nauka polega na rozwiązywaniu problemów, pisało już wielu autorów. Jednak kto rozwiązuje owe problemy? Jakie mechanizmy wykorzystuje się w tym celu? Odpowiedź na te pytania nie jest wcale oczywista.

Kiedy spojrzymy na standardową wizję nauki, łatwo dostrzeżemy w niej opowieść, w której główne role odgrywają jednostki dokonujące przełomowych odkryć. Jest to historia gigantów, którzy wyznaczają nowe ścieżki rozwoju ludzkości - historia, która jest zarazem heroiczna i sentymentalna. Jednocześnie jest to wizja, która zakłada, że nauka to praca przede wszystkim (jeżeli nie wyłącznie) intelektualna. Problem w tym, że ta wizja w żaden sposób nie przystaje do funkcjonowania współczesnej nauki. Jak zatem to wszystko działa? Jaka jest rola jednostki w procesie naukowym? Jakie funkcje pełnią czynniki społeczne i materialne? Jak rzeczywiście wygląda praktyka rozwiązywania problemów? To pytania, od których wychodzi autor pracy "Modele, artefakty, kolektywy".

Książka ta jest oryginalną próbą syntezy współczesnych studiów nad nauką i technologią. Autor rozpoczyna od klasycznych podejść filozoficznych Thomasa Kuhna i Ludwika Flecka, rekonstruuje najważniejsze elementy socjologii wiedzy naukowej, by przejść do współczesnych antropologicznych i kognitywnych analiz praktyk badawczych. Efektem jest nie-heroiczna i nie-sentymentalna wizja nauki, w której kluczowe role odgrywają kolektywny wymiar procesu badawczego oraz interakcje uczonych z elementami ich materialnego środowiska - zarówno skomplikowanymi instrumentami laboratoryjnymi, maszynami obliczeniowymi, jak i prozaicznymi przedmiotami codziennego użytku.

Wprowadzenie / 9

Część I. Współczesne studia nad nauką i technologią
Rozdział 1. Paradygmaty, kolektywy, mrówki / 41
Rozdział 2. Społeczne studia nad nauką i technologią / 73
Rozdział 3. Kognitywne studia nad nauką i technologią / 111

Część II. Od ujęć symbolicznych do usytuowanego poznania
Rozdział 4. Rozproszone poznanie / 161
Rozdział 5. Usytuowane poznanie / 209

Część III. Praktyka badawcza jako usytuowane rozwiązywanie problemów
Rozdział 6. Kolektywny wymiar poznania naukowego / 273
Rozdział 7. Inskrypcje i zewnętrzne reprezentacje / 323
Rozdział 8. Fizyczne modele i instrumenty naukowe / 353

Podsumowanie i uwagi końcowe / 403

Aneks. Laboratorium myśli, czyli kilka uwag na temat technologii pracy
umysłowej / 417

Bibliografia / 451
Summary / 487
Indeks osobowy / 491
Indeks rzeczowy / 499

Marek Lechniak

Paweł Bohuszewicz

Łukasz Afeltowicz