Homo defectus w kulturze późnej nowoczesności. Geneza i ewolucja antropobiologii i teorii instytucji Arnolda Gehlena

Rodzimy się przedwcześnie, nadzy, bezbronni i nieprzystosowani do życia. Liczne cechy naszej anatomii i fizjologii będące oznaką spowolnienia rozwojowego powodują, że przypominamy pod wieloma względami dojrzały płciowo embrion szympansa. W punkcie wyjścia jesteśmy zatem nie tyle inteligentną, uduchowioną istotą, lecz wybrakowanym biologicznie zwierzęciem zdanym na długotrwałą opiekę. Kontrast między naszą ułomnością a niemającym precedensów w świecie przyrody sukcesem ewolucyjnym, między pierwotną niemocą a niebywałą kreatywnością kulturową stanowi paradoks, który leży u podłoża refleksji Arnolda Gehlena, współtwórcy klasycznej antropologii filozoficznej. 

Wstęp / 7

Rozdział I
Między egzystencjalizmem a nazizmem – wczesna twórczość Arnolda Gehlena / 16
1.1.	Filozoficzne preludium – wokół teorii konstytucji Hansa Driescha / 16
1.2.	Założenia absolutnej fenomenologii w Wirklicher und unwirklicher Geist / 27
1.3.	Melancholia filozofii – egzystencjalny platonizm wczesnego Gehlena / 33
1.4.	Logika sytuacji – fenomenologiczna analiza egzystencji / 40
1.5.	Idealistyczny zwrot – w poszukiwaniu istoty wolności / 53
1.6.	Gehlen a Heglowska filozofia prawa / 67
1.7.	Arnold Gehlen w III Rzeszy / 92
1.8.	Antropologiczne prolegomena / 109

Rozdział II
Główne założenia elementarnej antropologii / 119
2.1.	Geneza antropologii filozoficznej Arnolda Gehlena / 119
2.1.1. Antropologiczny zwrot w filozofii / 121
2.1.2. Gehlen a klasycy antropologii filozoficznej (Scheler, Plessner) / 132
2.1.3. Biologiczne inspiracje (Alsberg, Uexküll, Buytendijk, Bolk, Portmann, Lorenz) / 160
2.2.	Człowiek jako istota naznaczona brakiem / 182
2.2.1. Założenia metodologiczne elementarnej antropologii / 182
2.2.2. Teoretyczne deficyty tezy o filo- i ontogenetycznej ułomności człowieka / 192
2.3.	Antropologiczna teoria działania – odciążenie deficytów biologicznych / 211
2.3.1. Człowiek jako istota działająca / 211
2.3.2. Geneza ludzkiej mowy – kompensacyjna funkcja języka / 225
2.3.3. Kultura jako odciążenie – prolegomena teorii instytucji / 242

Rozdział III
Diagnoza współczesności w świetle teorii instytucji / 256
3.1.	Geneza instytucji w Urmensch und Spätkultur – uwagi wstępne / 256
3.2.	Kategorialna analiza instytucji / 264
3.3.	Działanie rytualno-przedstawiające – narodziny instytucji / 293
3.4.	Industrializacja kultury – antropologiczna koncepcja techniki / 313
3.5.	Nowy subiektywizm / 325
3.6.	Hipermoralność a pluralizm etyczny / 346
3.7.	Koniec historii? / 364

Zakończenie – krytyczna recepcja, nawiązania, kontynuacje / 379
4.1.	Krytyczna recepcja – zarzut biologizmu i konserwatyzmu / 383
4.2.	W poszukiwaniu zagubionej intersubiektywności – Gehlen i Mead / 401
4.3.	Zakłócona komunikacja: Gehlen – Habermas / 416
4.4.	Panoramiczne spojrzenie na późną recepcję myśli Gehlena (Apel, Luhmann, Claessens, Rehberg) / 436
Bibliografia / 460

Rafał Michalski