Ciało w kulturze konsumpcji. Efektywność edukacji zdrowotnej na przykładzie sieci szkół promujących zdrowie

Książka łączy perspektywę edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia z socjo-antropologicznymi rozważaniami na temat ciała w kulturze konsumpcji. Czytelnik znajdzie w niej odpowiedzi na wiele aktualnych pytań dotyczących systemu nauczania. Czy edukacja zdrowotna w obecnym kształcie wyposaża młodzież w umiejętności pozwalające bezpiecznie żyć i zrozumieć otoczenie? Czy umożliwia jej zaadaptowanie się do zmian społecznych i kreowanie własnej przyszłości? Czy szkoły promujące zdrowie dostarczają młodym ludziom wiedzy potrzebnej do funkcjonowania w społeczeństwie somatycznym? Czy program nauczania jest dostosowany do realiów społeczeństwa masowej konsumpcji, w którym wszystkie aspekty cielesności są przedmiotem nie tylko jednostkowej refleksji, ale podlegają też ocenie społecznej oraz stanowią przedmiot zainteresowania podmiotów rynkowych i mediów? Przeprowadzone przez autorkę badania są dowodem, że socjologiczna refleksja na temat ciała może znaleźć zastosowanie w promocji zdrowia, pokazują także kierunek, w jakim powinna zmierzać edukacja zdrowotna w kulturze konsumpcji.

Wprowadzenie / 9

Rozdział I
Tematyka ciała w naukach humanistycznych i społecznych / 19
1.1. Filozoficzna refleksja na temat doświadczania cielesności / 23
1.1.1. Kartezjański „duch w maszynie” / 24
1.1.2. Krytyka i konsekwencje dualizmu Kartezjańskiego w refleksji filozoficznej XVIII, XIX i XX wieku / 27
1.2. Ciało w socjologii i antropologii / 43
1.2.1. Antropologia ciała / 43
1.2.2. Socjologia ciała / 48
1.2.2.1. Znaczący „przedmiot” – włączenie ciała do systemu znaczeń społeczno-kulturowych / 53
1.2.2.2. Metodologiczne podejścia do badania ciała w społeczeństwie / 58
1.2.2.3. Koncepcja zarządzania ciałami Bryana S. Turnera / 66
1.2.2.4. Typologia ciała używanego w działaniu Arthura W. Franka / 70

Rozdział II
Ciało w kulturze konsumpcji a edukacja zdrowotna / 75
2.1. Status ciała w kulturze konsumpcji / 75
2.1.1. Ciało – kapitał i fetysz / 76
2.1.2. Adekwatne ciało jako warunek konsumpcji / 79
2.2. Kulturowe uwarunkowania zachowań związanych z ciałem i zdrowiem / 82
2.2.1. Zachowania związane ze zdrowiem / 82
2.2.2. Kontrola nad ciałem i zdrowiem w procesie konsumpcji / 85
2.2.3. Zarządzanie wrażeniem i kult młodości / 90
2.2.4. Troska o ciało i zdrowie jako elementy konsumpcyjnego stylu życia / 92
2.3. Socjalizacja w kulturze konsumpcji / 96
2.3.1. Młodzieżowa konsumpcja / 98
2.3.2. Seksualizacja kultury / 104
2.3.3. Rzeczywistość nastolatków, rzeczywistość szkoły / 107

Rozdział III
Edukacja zdrowotna w kontekście dorobku socjologii ciała / 115
3.1. Historia edukacji zdrowotnej w Polsce / 115
3.2. Edukacja zdrowotna w promocji zdrowia / 118
3.3. Podstawowe założenia edukacji zdrowotnej / 123
3.4. Europejska Sieć Szkół Promujących Zdrowie / 134
3.4.1. Historia szkół promujących zdrowie / 134
3.4.2. Program „Szkoły promujące zdrowie” w Polsce / 135
3.4.3. Program „Szkoły promujące zdrowie” w województwie kujawsko-pomorskim / 139
3.5. Ciało jako zagadnienie w edukacji zdrowotnej / 143
3.6. Socjologia ciała w edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia / 152

Rozdział IV
Metodologiczne podstawy badań / 159
4.1. Cel badań, problem i pytania badawcze / 161
4.2. Metody, techniki i narzędzia badawcze / 162
4.3. Dobór próby / 168
4.4. Aranżacja i przebieg badań / 170

Rozdział V
Realia prowadzenia edukacji zdrowotnej a wpływ przemian społecznej roli ciała na młodzież – perspektywa nauczycieli szkół należących do SzPZ / 173
5.1. Obraz zaangażowania w realizację edukacji zdrowotnej w SzPZ / 173
5.2. „Programy to dulszczyzna w czystym wydaniu” / 177
5.3. Ograniczenia w prowadzeniu edukacji zdrowotnej / 182
5.4. Zagadnienia i działania podejmowane w ramach edukacji zdrowotnej / 186
5.5. Edukacja zdrowotna a przemiany społecznej roli ciała i kultura konsumpcji / 192
5.6. Wpływ przemian społecznej roli ciała na młodzież – opinie nauczycieli z SzPZ / 199
5.6.1. Przejawy zainteresowania ciałem / 200
5.6.2. Utożsamianie troski o ciało/wygląd z troską o zdrowie / 201
5.6.3. Źródła, z których młodzież czerpie wiedzę o zdrowiu i cielesności / 203
5.6.4. Postrzeganie atrakcyjności fizycznej jako jednego z warunków osiągnięcia sukcesu życiowego / 206
5.6.5. Zaburzenia odżywiania / 207
5.6.6. Seksualność / 211
5.7. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli / 216
5.8. Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna w kontekście regionalnym i lokalnym / 219

Rozdział VI
Realia prowadzenia edukacji zdrowotnej a przemiany społecznej roli ciała – perspektywa uczniów szkół należących do SzPZ / 227
6.1. Charakterystyka respondentów / 227
6.2. Wiedza na temat przynależności i działań prowadzonych w ramach szkół promujących zdrowie i zainteresowanie działaniami na rzecz zdrowia / 230
6.3. Ocena zagadnień realizowanych w ramach edukacji zdrowotnej / 244
6.4. Miejsce dla socjologii ciała w edukacji zdrowotnej / 247
6.5. Opinia uczniów o przygotowaniu nauczycieli do prowadzenia zajęć na temat roli ciała, poziomie umiejętności korzystania z pomocy naukowych i otwartości / 251
6.5.1. Aktualność posiadanej wiedzy / 252
6.5.2. Korzystanie z pomocy naukowych / 253
6.5.3. Otwartość, umiejętność podejmowania dyskusji / 254

Wnioski / 259
Aneks 1
Pytania badawcze i wskaźniki z odniesieniem do narzędzi badawczych / 267
Aneks 2
Dyspozycje do indywidulanego wywiadu pogłębionego / 269
Aneks 3
Kwestionariusz ankiety audytoryjnej / 271
Aneks 4
Wykaz respondentów – indywidulane wywiady pogłębione / 276
Aneks 5
Próba badawcza – ankieta audytoryjna / 278

Spis wykresów / 279
Spis tabel / 281
Spis rysunków / 283
Bibliografia / 285

Anna Jawor

Anna Wójtewicz