Tożsamość nowego Izraela w Księdze Zachariasza

„Nie bądźcie jak wasi przodkowie, których napominali dawniejsi prorocy” (Za 1,4) – za pomocą tych słów, wyjętych z prologu do Księgi Zachariasza, autor przypomina o swojej przynależności do wyjątkowej społeczności proroków ST. W świecie naznaczonym upadkiem starego porządku, który wyznaczał kres neobabilońskiego imperium Bóg Jahwe ustanowił prorokiem niezwykłą osobowość, której zadaniem było odpowiedzieć Izraelitom, gdzie jest ich miejsce i kto jest ich Panem w nowym świecie, jaki odradzał się po tragedii babilońskiego wygnania. Zachariasz był świadomy, że duszę narodu wybranego toczą różne choroby: formalizm religijny, niesprawiedliwość społeczna oraz wewnętrzne rozbicie na grupy, partie i frakcje. Świadomość tych zagrożeń była pierwszym powodem, dla którego Zachariasz podjął się trudnego zadania budzenia ufności pośród swego narodu. W ośmiu wizjach roztacza przed oczami słuchaczy Boży plan, które ma poprowadzić nowy lud Izraela od wyzwolenia z niewoli, przez odbudowę świątyni i stolicy, do gruntownego odrodzenia we wszystkich dziedzinach życia społecznego i religijnego. Chociaż nie wysuwa na pierwszy plan kwestii odbudowy przybytku, jest sprawą oczywistą, że właśnie fakt powrotu Jahwe do Jego świętego mieszkania stanowi conditio sine qua non urzeczywistnienia się Bożego projektu i odnalezienia prawdziwej tożsamości. Novum w jej ukazywaniu przez Zachariasza nowemu Izraelowi polegana tym, że jej przyjęcie nie jest zarezerwowane wyłącznie dla Żydów, ale zgodnie ze słowami Za 8, 20-23 powinna stawać się ona programem życia w perspektywie uniwersalnej. 

WPROWADZENIE / 11

Rozdział I
PROBLEM TOŻSAMOŚCI IZRAELA W OKRESIE PRZEDWYGNANIOWYM I W CZASIE NIEWOLI BABILOŃSKIEJ / 23
1.1. Patriarchowie źródłem tożsamości Izraela / 24
1.1.1. Abraham i Lot / 26
1.1.2. Jakub i Ezaw / 30
1.1.3. Jozef i bracia / 35
1.2. Exodus czasem umacniania tożsamości narodu wybranego / 40
1.2.1. Rola Mojżesza w kształtowaniu tożsamości Izraela / 42
1.2.2. Kodeks Przymierza jako podstawa prawna tożsamości Izraela (Wj 19,1–24,18) / 46
1.3. Kryzys tożsamości Izraela w epoce monarchii (Pwt 12–26) / 56
1.4. Walka o tożsamość Izraela u proroków przedwygnaniowych 65
1.4.1. Monarchia judzka / 67
1.4.2. Monarchia izraelska / 72
1.5. Rewizja tożsamości Izraela u proroków wygnania / 77
1.5.1. Jeremiasz / 78
1.5.2. Ezechiel / 84
1.5.3. Deutero-Izajasz / 89
1.6. Podsumowanie / 94

Rozdział II
PROBLEMY LITERACKIE ZA 1–8 / 97
2.1. Kontekst historyczny wystąpienia Zachariasza / 98
2.2. Zasadność podziału Księgi Zachariasza na Protoi Deutero-Zachariasza / 101
2.3. Relacje formalne i treściowe między Księgą Aggeusza i Proto-Zachariasza / 104
2.3.1. Chronologia / 106
2.3.2. Motyw przewrotu kosmicznego / 109
2.3.3. Symbolika srebra i złota / 111
2.4. Rola nocnych wizji w Za 1–8 / 115
2.4.1. Pozycja inkluzyjna Za 1,1–6 i 7,1–14 / 117
2.4.2. Konkluzyjny charakter Za 8,1–23 / 125
2.4.3. Kompozycja cyklu wizji Proto-Zachariasza / 134
2.4.3.1. Jedność czasowa wizji / 136
2.4.3.2. Miejsce wizji rehabilitującej arcykapłana Jozuego w strukturze cyklu (Za 3,1–10) / 146
2.4.3.3. Dynamika wizji w relacji do głównych protagonistów / 158
Anioł (hamal’1k) / 159
Jahwe / 163
Prorok (n1bi’) / 165
2.4.3.4. Retoryka koncentrycznego układu nocnych wizji / 168
2.5. Podsumowanie / 172

Rozdział III
PODSTAWY TOŻSAMOŚCI NOWEGO IZRAELA W CYKLU NOCNYCH WIZJI PROTO-ZACHARIASZA (1,7–6,14) / 175
3.1. Przygotowanie Bożej przestrzeni w wizji pierwszej (1,7–17) i siódmej (6,1–8) / 179
3.1.1. Wizja pierwsza (1,7–17) / 179
3.1.1.1. Opis widzenia koni i jeźdźców (1,7–8) / 179
3.1.1.2. Pytanie proroka o znaczenie obrazu (1,9–11) / 191
3.1.1.3. Odpowiedź Anioła Interpretatora (1,12–17) / 195
3.1.2. Wizja siódma (6,1–8) / 205
3.1.2.1. Opis widzenia rydwanów i jeźdźców (6,1–3) / 205
3.1.2.2. Pytanie proroka o znaczenie obrazu (6,4) / 217
3.1.2.3. Odpowiedź Anioła Interpretatora (6,5–8) / 217
3.2. Oczyszczenie Bożej przestrzeni w wizji drugiej (2,1–4) i szóstej (5,5–11) / 226
3.2.1. Wizja druga (2,1–4) / 226
3.2.1.1. Opis widzenia czterech rogów (2,1) / 226
3.2.1.2. Pytanie proroka o znaczenie obrazu (2,2) / 228
3.2.1.3. Odpowiedź Anioła Interpretatora (2,2) / 228
3.2.1.4. Opis widzenia rzemieślników (2,3) / 230
3.2.1.5. Pytanie proroka o znaczenie obrazu (2,4) / 232
3.2.1.6. Odpowiedź Anioła Interpretatora (2,4) / 232
3.2.2. Wizja szósta (5,5–11) / 236
3.2.2.1. Opis widzenia kobiety zamkniętej w efie (5,5) / 237
3.2.2.2. Pytanie proroka o znaczenie widzenia (5,6) / 241
3.2.2.3. Odpowiedź Anioła Interpretatora (5,6–8) / 242
3.2.2.4. Opis widzenia kobiet o skrzydłach bociana (5,9) / 251
3.2.2.5. Pytanie proroka o znaczenie widzenia (5,10) / 256
3.2.2.6. Odpowiedź Anioła Interpretatora (5,11) / 256
3.3. Umocnienie przestrzeni Bożego działania w wizji trzeciej (2,5–9) i piątej (5,1–4) / 261
3.3.1. Wizja trzecia (2,5–9) / 261
3.3.1.1. Opis widzenia człowieka ze sznurem (2,5) / 262
3.3.1.2. Pytanie proroka o znaczenie obrazu (2,6a) / 265
3.3.1.3. Odpowiedź męża ze sznurem mierniczym (2,6b-9) / 267
3.3.2. Wizja piąta (5,1–4) / 275
3.3.2.1. Opis widzenia latającego zwoju (5,1) / 276
3.3.2.2. Pytanie proroka o znaczenie obrazu (5,2) / 279
3.3.2.3. Odpowiedź Anioła Interpretatora (5,3–4) / 281
3.4. Bóg przestrzenią życia nowego Izraela w wizji czwartej (4,1–14) / 286
3.4.1. Wprowadzenie do wizji (4,1) / 292
3.4.2. Przedmiot wizji (4,2–3) / 293
3.4.2.1. Złoty świecznik (4,2) / 293
3.4.2.2. Dwie oliwki (4,3) / 299
3.4.3. Interpretacja przedmiotu wizji (4,4–6a.10.b.11–14) / 302
3.4.3.1. Znaczenie świecznika (4,4–6a.10.b) / 302
3.4.3.2. Znaczenie dwóch oliwek (4,11–14) / 305
3.5. Podsumowanie / 311

ZAKOŃCZENIE / 315
WYKAZ SKRÓTÓW / 323
BIBLIOGRAFIA / 327

Tomasz Tułodziecki