Rosyjska gwara staroobrzędowców w północno-wschodniej Polsce. Wybór tekstów

Oddawany do rąk czytelników tom stanowi prezentację wybranych wypowiedzi przedstawicieli kilku pokoleń starowierców w północno-wschodniej Polsce na tematy ważne dla nich samych i dla całej społeczności. Poszczególne teksty poświęcone są kulturze i obyczajowości, religii, historii wspólnoty i poszczególnych rodzin, zmianom społeczno-kulturowym, problemom życia codziennego. Zostały zapisane w różnych miejscowościach regionu na przestrzeni kilkudziesięciu lat, dzięki czemu publikacja ma charakter przeglądowy i pozwala na uzyskanie możliwie wszechstronnego obrazu etnosu staroobrzędowców w Polsce, ich języka i kultury duchowej oraz materialnej.

„Publikację uważam za wartościową, niezwykle potrzebną, za dokument pozwalający na zachowanie dla nauki ginącej kultury językowej” – z recenzji wydawniczej prof. Irydy Grek-Pabisowej.

Wstęp / 9

Staroobrzędowcy w Polsce i aktualny stan ich gwary / 13
1. Historia i osadnictwo / 15
2. Obecne rozmieszczenie i liczebność / 16
3. Dwujęzyczność i charakterystyka gwary macierzystej / 16
4. Fonetyka i fonologia / 17
5. Morfologia i słowotwórstwo / 18
6. Leksyka i składnia / 19
7. Antroponimia / 20
8. Frazeologia / 21
9. Najważniejsze założenia projektu „Dokumentacja rosyjskiej gwary staroobrzędowców w północno-wschodniej Polsce – internetowa baza danych” / 22
10. Zasady transkrypcji / 25
11. Принципы русского транскрипта / 26
12. Informatorzy / 30
13. Wykaz skrótów i indeksów / 32
14. Bibliografia / 33

Teksty według tematyki / 37
Symbolika znaku krzyża / 39
Staroobrzędowy krzyż / 40
Katechizm / 41
Grzech pierworodny / 59
Wieczernia / 60
O staroobrzędowstwie / 61
Pokłony i podrucznik / 64
Pascha I / 65
Pascha II / 66
Boże Narodzenie I / 68
Boże Narodzenie II / 69
Boże Narodzenie III / 70
O świętach / 72
Posty i święta I / 73
Posty i święta II / 74
Ślub i wesele I / 75
Ślub i wesele II / 76
Ślub i wesele III / 77
Ślub i wesele IV / 78
Ślub i wesele V / 80
Ślub i wesele VI / 80
Pogrzeb I / 83
Pogrzeb II / 85
Pogrzeb III / 88
Pogrzeb IV / 91
O molennie, cmentarzu i przygotowaniach do pogrzebu / 100
O cmentarzu / 100
Przygotowanie do pogrzebu i opłakiwanie zmarłego (gołoszenije) dawniej i obecnie / 101
Strój i zachowanie w molennie / 104
Ubiór mężczyzn i kobiet / 105
Fryzury i nakrycie głowy u kobiet / 107
O mniszkach w wojnowskim klasztorze / 108
O współczesności i religii / 109
O śpiewaniu w „Riabinie” / 109
O żonie i wojnie / 111
Rosyjski piec / 112
Broń i antyki / 114
O rodzicach / 115
O starości I / 116
O starości II / 117
O starości III / 117
Anegdota o bronowaniu / 118
Wizytacja biskupa w szkole / 118
Przedwojenna szkoła / 120
Historia – II wojna światowa / 122
II wojna światowa – na przymusowych robotach w Niemczech / 124
Powrót z Prus Wschodnich i pierwsze lata po wojnie II wojnie światowej / 131
O wojnie / 134
Szkoła po II wojnie światowej / 135
Historia i postęp / 138
Porównanie PRL i czasów najnowszych / 139
Rolnicy w PRL i po transformacji ustrojowej / 140
Staroobrzędowcy w przeszłości i obecnie I / 143
Staroobrzędowcy w przeszłości i obecnie II / 145
Przyszłość starowierstwa w Polsce, demografia / 145
O stuleciu filiponów / 146
Nepotyzm, los rolnika i ludzi uczciwie pracujących / 147
Negatywne skutki transformacji / 147
Polska w Unii Europejskiej a sytuacja prostych ludzi / 148
Korupcja w służbie zdrowia / 150
Władza i korupcja / 151
Demokracja w Europie Zachodniej a w Europie Środkowo-Wschodniej / 154
O kręceniu filmu / 155
O rodzeniu w bani / 155
O diabłach i porze kąpieli w bani / 156
Bania / 156
Torf / 158
Bliny / 158
Jak żona męża biła / 160
Żarty o mężach w delegacji / 161
Dowcipy o wilku i zającu / 161
Dowcip o wilku i zającu I / 161
Dowcip o wilku i zającu II / 162
Jak pozbyto się diabła z klasztoru / 162
Jak diabły ludzi na drogę ulegania pokusom sprowadzali / 163
Bajka o diable / 163
Bajka o trzech diabłach (wersja II) / 164
Bajka o Czerwonym kapturku / 165
Legenda o karzełkach / 165
„Świat według Kiepskich” / 166
O sprzedawaniu grzybów / 166
O zdrowiu i historii / 167
O językach I / 169
O językach II / 169
O językach III / 170
O językach i tożsamości / 171
O relacjach z przedstawicielami innych wyznań / 172
O emigracji / 174
Wyjazdy do Niemiec / 174
Wyjazdy, rozwody i ponowne małżeństwa / 176
O Niemczech i innych sprawach / 180
Małżeństwa mieszane / 183
O chorobach / 184
O chorobach (cukrzyca) / 185
O sobie, chorobach i telewizji / 187
Sytuacja mazurskich starowierców po II wojnie światowej i ich migracje / 191
Życie w Polsce i w USA / 193
O wyjazdach mazurskich staroobrzędowców / 193
O mieszkańcach mazurskiej wsi / 194
O kawalerach i pannach / 195
Maslenica / 196
Kutiejnik i kaszczuny I / 196
Kutiejnik i kaszczuny II / 198
Zasady nadawania imion / 200
O imionach i przezwiskach / 202
O dzieciach i wnukach / 204
O niemowlaku / 210
O pracy i życiu syna / 211
Czas wolny / 211
Dawne rozrywki / 212
O letnich zajęciach młodzieży / 216
O swoim życiu na wsi / 217
Zimowe i letnie zabawy młodzieży / 221
O psotach / 222
Dyskoteki / 223
O bocianach / 224
O brodzie / 226
O lęku przed psami / 227
Jaki powinien być staroobrzędowiec / 227
Jaki powinien być nastawnik / 228
O praniu / 228
Stupa, szatkowanie kapusty i tytoń / 230
O lnie I / 232
O lnie II / 235
Maszyna do szycia, kołowrotek, szycie / 237
Wiersze. Piosenki. Przyśpiewki / 238
Aneks/Приложение / 246

Dorota Paśko-Koneczniak