Idea wolności słowa Johna Miltona

Przedmiotem rozważań w prezentowanej tu książce są poglądy Johna Miltona na temat swobody wypowiedzi, wyrażone głównie w traktacie "Areopagitica" (1644), jednak dające o sobie znać również w innych tekstach pisarza.

Autor niniejszej publikacji koncentruje uwagę na czterech argumentach, jakie Milton wysuwa przeciwko cenzurze. Pierwszy z nich głosi, że licencjonowanie druku jest niezgodne z duchem i historią kultury Zachodu; zgodnie z drugim, utrudnia ono dążenie do prawdy; w trzecim dostrzega się w cenzurze przeszkodę w nauczaniu, wreszcie w czwartym wskazuje się na brak skuteczności (przynajmniej na dłuższą metę) jakichkolwiek zabiegów cenzorskich. W książce zwraca się uwagę na różne aspekty myśli angielskiego pisarza, zawierającej zarówno idee liberalne, jak i wątki konserwatywne. Książka jest na polskim rynku pierwszym opracowaniem poświęconym Miltonowskiej koncepcji swobody wypowiedzi.

Wstęp / 11

Rozdział I
Kwestia wolności słowa w życiu i twórczości Johna Miltona /23
Wprowadzenie: czynniki determinujące kształt Miltonowskiej idei wolności słowa /23
Dzieciństwo i lata nauki: 1608-1632 /26
Rozkwit twórczości i podróże: 1632-1639 /36
Działalność i twórczość Miltona w latach 1639-1660. Areopagitica i jej przyjęcie przez współczesnych /42
Twórczość w latach 1661-1674 /56
Recepcja piśmiennictwa Johna Miltona /63
Uwagi końcowe: miejsce Areopagitiki w życiu i dorobku twórczym Mil­tona /70

Rozdział II
Cenzura praktyką historycznie nieuzasadnioną /73
Wprowadzenie: historia cenzury jako wstęp Miltona do rozważań o swobodzie wypowiedzi /73
Dzieje licencjonowania druku: wersja Miltona /74
Miltonowska wersja historii cenzury: ocena krytyczna /84
Uwagi końcowe: polityczno-retoryczny charakter dziejów cenzury w Areopagitice /103

Rozdział III
Swoboda wypowiedzi jako instrument odkrywania prawdy /105
Wprowadzenie: koronny argument Miltona w obronie wolności słowa /105
Autor Areopagitiki o ontologii książki oraz naturalnej zdolności praw­dy do zwyciężania fałszu /106
Miltonowska ontologia książki oraz koncepcja prawdy w ocenie kryty­ków /118
Kwestia „retoryczności" poglądów Miltona na temat wolności druku jako warunku poszukiwania prawdy /131
Uwagi końcowe: uniwersalność przesłania Miltonowskiej koncepcji self-righting principle /147

Rozdział IV
Nieskuteczność walki z wolnością słowa   /151
Wprowadzenie: swoboda wypowiedzi a obraz Platońskiej wizji państwa totalitarnego w Areopagitice       /151
Nieefektywność działań cenzorskich: poglądy Miltona        /152
Reminiscencje Państwa i Praw Platona w Areopagitice. Krytycy o pi­smach Miltona        /161
Uwagi końcowe: Miltonowska koncepqa swobody wypowiedzi wo­bec idei państwa totalitarnego        /177

Rozdział V
Wolność słowa a kwestia edukacji społecznej       /179
Wprowadzenie: eklektyczny charakter ostatniego argumentu Miltona w obronie wolności słowa         /179
Brak swobody wypowiedzi czynnikiem utrudniającym proces edukacji: poglądy Miltona        /179
Milton o swobodzie wypowiedzi i nauczaniu: spojrzenie krytyczne   /188
Uwagi końcowe: wolność słowa warunkiem postępu w procesie edu­kacji społecznej          /199

Rozdział VI
Czynniki ograniczające zakres wolności słowa w koncepcji Miltona       /203
Wprowadzenie: Areopagitica, osobowość autora, realia epoki       /203
Wpływ charakteru i doświadczeń życiowych Miltona na myśli wyrażone w traktacie       /204
Wojna domowa w Anglii a przesłanie mowy Miltona do parlamentu angielskiego        /216

Uwagi końcowe: Areopagitica wyrazem ponadczasowej idei uwarun­kowanej rzeczywistością Anglii połowy XVII wieku         /234
Zakończenie. Historia idei wolności słowa - ciąg przypisów do Miltona    /237
Bibliografia       /249

Wiesław Wacławczyk