Niewygodne dla władzy. Ograniczanie wolności słowa na ziemiach polskich w XIX i XX wieku

Cenzura jest jednym z najbardziej złożonych i najciekawszych zjawisk będących przedmiotem stałego zainteresowania uczonych różnych dyscyplin. Efektem owego zainteresowania jest niniejszy wybór studiów prezentujących różne przejawy ingerencji w zakresie wolności słowa na ziemiach polskich od XIX w. do początku lat 90. wieku XX, tj. okresu transformacji ustrojowej w Polsce. W wydawnictwie zastosowano układ chronologiczny, z niewielkimi odstępstwami od tej reguły na rzecz układu przedmiotowego.

Różnorodność zagadnień poruszanych na łamach przygotowanego zbioru studiów daje obraz - choć w ocenie niektórych badaczy może tylko jedno z jego odbić - skali złożoności zjawiska, jakim jest ograniczanie wolności słowa. W żaden sposób tematu jednak nie wyczerpuje. Redaktorzy mają jednak nadzieję, że niniejsze wydawnictwo przyczyni się do szerszej refleksji nad trudnymi zagadnieniami związanymi z ciągle „aktualnym badawczo" tematem cenzury i stanie się impulsem do dalszych ustaleń w tym zakresie. Potrzeba zagospodarowania nowych obszarów badawczych - dotkniętych różnymi przejawami ingerencji cenzorskich - jest bowiem łatwo zauważalna, także przez autorów prezentowanych tekstów. 

Wstęp /9
Janusz Kostecki - Carski system cenzury zagranicznej w XIX wieku /13
Damian Szymczak - Między uciskiem, kontrolą, protekcją a współpracą. Z dziejów cenzury austro-węgierskiej w Królestwie Polskim podczas I wojny światowej /33
Robert Stopikowski - O czym i ile wolno pisać. Rzecz o Kościele katolickim w cesarstwie rosyjskim w „Przeglądzie Katolickim" 1863-1914 /49
Małgorzata Rowicka - Spokojny sen Senatora, czyli o cenzurowaniu przez carat Mickiewiczowskich Dziadów części trzeciej /83
Grażyna Gzella - Kapłan polski w twierdzy pruskiej - jeden artykuł, dziewiętnaście poszkodowanych redakcji /103
Tomasz J. Kotliński - Podstawy prawne ograniczania wolności słowa w ustawodawstwie prasowym dwudziestolecia międzywojennego /113
Grażyna Wrona - „Z polecenia Pana Ministra..." Władza centralna a lokalny nadzór prasowy w latach 1918-1939 (na przykładzie Krakowa) /125
Lech Krzyżanowski - Sanacja wobec zaangażowania politycznego sędziów katowickiego i krakowskiego okręgu apelacyjnego (1926-1939) /141
Jacek Gzella - Skutki pozostawania w opozycji - konfiskaty w wileńskim „Słowie" w latach 1936-1939 /157
Marcin Żynda - Konfiskaty „Gazety Grudziądzkiej" w dwudziestoleciu międzywojennym na przykładzie interwencji z 1933 roku /177
Krzysztof Woźniakowski - Okupacyjne „prawo" Generalnego Gubernatorstwa wobec książki i piśmiennictwa polskiego w latach 1939-1945 /193
Tomasz Mielczarek - Pisarze w PRL: „pieszczochy władzy" czy ofiary systemu? /213
Jolanta Chwastyk-Kowalczyk - Polscy pisarze emigracyjni wobec cenzury PRL /233
Jadwiga Sadowska - Bibliografia i polityka w Polsce w latach 1946-1990 /255
Piotr Nowak - Poznańskie księgarstwo asortymentowo-wydawnicze w „bitwie o handel" 1946-1950 /275
Wanda A. Ciszewska - Wydawnictwa toruńskie z lat 1945-1950 w opinii i ocenie cenzorów /305
Dorota Degen - „...szkodliwe, zdezaktualizowane i bezwartościowe...". Zarys działalności Komisji Oceny Wycofywanych Wydawnictw (1954-1956) /323
Małgorzata Korczyńska-Derkacz - Książki szkodliwe politycznie, czyli akcja „oczyszczania" księgozbiorów bibliotek szkolnych, pedagogicznych i publicznych w latach 1947-1956 /335
Evelina Kristanova - „Tygodnik Warszawski" (1945-1948) a władza komunistyczna /357
Mariusz Trąba - Cenzorskie oceny tygodników katolickich „Gość Niedzielny" i „Niedziela" w pierwszych latach naporu ideologicznego (1948-1949) /375
Maciej Fic - Ograniczanie wolności słowa środowisk twórczych Górnego Śląska w latach 1945-1950 na przykładzie katowickiej „Odry" /391
Iwona Pietrzkiewicz, Michał Rogoż - „Dziennik Polski" pod nadzorem. Ingerencje cenzorskie w pierwszej połowie lat 50. /409
Jacek Ladorucki - O próbach negacji cenzury instytucjonalnej i egzystencjalnej na przykładzie drugoobiegowej działalności łódzkiego „Pulsu" i krakowskiego „bruLionu". Podobieństwa i różnice w strategii działania obydwu periodyków /435
Zdzisław Kropidłowski - Ingerencja cenzury w działalności Gdańskiego Dwutygodnika „Gwiazda Morza" w latach 1983-1989 /455
Krzysztof Okoński - „Zła" literatura z „lepszych" Niemiec. Funkcje „drugiego obiegu" w PRL w kontekście upowszechniania literatury z NRD /475
Maciej Szaniawski - Ograniczenie wolności polskiego szkolnictwa powszechnego w latach 1948-1953 (na przykładzie szkolnictwa województwa śląskiego) /489
Joanna Górska - „Białe plamy" w nauczaniu historii. Obraz Józefa Piłsudskiego na kartach wybranych podręczników dla szkoły podstawowej wydanych po 1945 roku /505
Anna Glimos-Nadgórska - Problematyka Katynia na kartach podręczników szkolnych do historii obowiązujących w latach 1981-1999 /521
Magdalena Mateja - Stefan Kisielewski wobec „dyktatury ciemniaków" /539
Przemysław Kaniecki - Mysia i okolice. Konwicki publicysta wobec cenzury /555
Grzegorz Nieć - Granice autonomii. Historiografia i publicystyka ZSL w walce o tożsamość ruchu ludowego (1949-1989). Zarys problematyki /575

Stefan Melkowski

Dorota Degen

Jacek Gzella