Ewolucje teorii. Biologizm w modernistycznym literaturoznawstwie rosyjskim
Książka jest poświęcona archeologii nowoczesnej teorii literatury w kontekście historii intelektualnej wschodnioeuropejskiego modernizmu. Z zawrotnej mnogości konceptów, doktryn, idei i eksperymentów wyłaniają się kontury systemowej całości, w której myślenie naukowe współistnieje z mitologicznym, wiedza łączy się z wiarą, przyroda z duchem, życie z twórczością, ideologiczna jednojęzyczność konkuruje z różnojęzycznością. Lokalne zagęszczenia detali tworzą „analityczną" (w Fiłonowowskim rozumieniu tego terminu) panoramę rosyjskiego biologizmu literaturoznawczego. W utopistycznej aurze rosyjskiego modernizmu pierwszego trzydziestolecia XX wieku korelacja biologii i nauki o literaturze daje hybrydy tej miary, co paleogenologia i paleosemantyka, wersologiczny morganizm i dramatologia inspirowana Mendlowską teorią dziedziczenia cech, nomogeneza folkloru i filembriogeneza tropów, morfologia gatunków i literacki mutacjonizm. Ciasny splot języków teorii literatury i nowoczesnej biologii teoretycznej uniemożliwia odseparowanie Naturwissenschaften i Kulturwissenschaften, w sposób, który głoszą badeńscy neokantyści. Rekonstrukcja koncepcji ukształtowanych pod naporem antydarwinizmu i witalistycznych nurtów europejskiej filozofii pozwala istotnie zmodyfikować dotychczasowy obraz genealogii, właściwości oraz pozycji środkowo- i wschodnioeuropejskiego strukturalizmu w historii literaturoznawstwa, a także zrewidować metodologiczno-epistemologiczne podstawy tej ekspansywnej formacji teoretycznej.
Wprowadzenie. Z archeologii wiedzy o literaturze / 11
Rozdział 1. Między dawnym a nowym biologizmem / 43
Przełom antynaturalistyczny - niedokończony projekt? / 43
Poetyka w świetle przyrodoznawstwa. Przypadek Borisa Jarcho / 50
Nad mapą rosyjskiego antypozytywizmu / 61
„Z powrotem do Goethego!" / 74
Zwrot do pozytywizmu i naturalizmu / 83
Narodziny teorii literatury z ducha Lebensphilosophie / 107
Rozdział 2. Prestrukturalizm i antydarwinizm / 135
Pojedynek epok / 135
Archaiści, nowatorzy i synkretycy / 144
Wersologiczny morganizm / 159
Nomogeneza tropów, gatunków i języków / 166
Rozdział 3. Lato paleontologów / 183
Zorze jafetydologii / 183
W kręgu semantycznej paleontologii kultury / 202
Poetyka i paleontologia. Literaturoznawczy zaum Olgi Freudenberg / 221
Rozdział 4. Morfologizm: próba (re)konstrukcji pewnego pojęcia z zakresu literaturoznawstwa / 235
„Metoda formalna, czyli morfologiczna" / 235
Próba systematyki / 242
Mechanicyzm / 247
Anatomizm (wariant Cuviera) / 249
Fizjologizm / 256
Holizm / 262
Antymechanicyzm / 267
Transformacjonizm (wariant Goethego) / 269
Paleontologie (warianty Darwina i Lamarcka) / 284
Aromorfozy (wariant Siewiercowa) / 294
Projekcja morfologiczna / 297
Zakończenie. Tartuska śluza / 299
Bibliografia / 319
Nota bibliograficzna / 367
Summary. Evolutions of theory. Biologism in modernist russian literary scholarship / 369
Indeks osobowy / 373
Indeks pojęć / 389
Paweł Bohuszewicz
Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz
(ur. 1978) - adiunkt w Pracowni Poetyki Historycznej Instytutu Badań Literackich PAN, absolwentka Instytutu Anglistyki oraz Instytutu Literatury Polskiej w systemie Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim. Prezes Fundacji „Centrum Międzynarodowych Badań Polonistycznych". Stypendystka Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Publikowała m.in. w „Tekstach Drugich", „Pamiętniku Literackim", „Przestrzeniach Teorii" oraz monografiach zbiorowych. Tłumaczyła pisma Olgi Freudenberg, Michaiła Bachtina, Pawła Miedwiediewa, Iwana Kanajewa i bachtinologów. Zajmuje się historią doktryn literaturoznawczych, związkami teorii literatury i nauk biologicznych, modernizmem polskim, rosyjskim i angloamerykańskim oraz historią twórczości translatorskiej i myśli przekładoznawczej. |