Kategoria: Nauki humanistyczne / Filozofia

Totalitaryzm, narracja, tożsamość. Filozofia historii Hannah Arendt

seria:Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej autorzy: Marcin Moskalewicz

za darmo

Czytaj

38,00 zł Najniższa cena z 30 dni:38,00 zł

Wysyłamy w przeciągu 5 dni roboczych

szt

dostęp darmowy

Przekierowanie do ibuk.pl

Rok wydania:2013 Nr wydania:pierwsze Liczba stron:396 ISBN:978-83-231-2946-2 Format:148 x 210 mm

OPIS

Kluczem do zrozumienia fragmentarycznej myśli Hannah Arendt jest filozofia historii zarówno w znaczeniu spekulatywnym, jak i krytycznym. Odpowiedź Arendt na totalitaryzm – na zwycięstwo fizjologii nad polityką – jest jednocześnie przemyślana i radykalna. Totalitaryzm nie okazuje się wyłącznie systemem sprawowania władzy, lecz stanowi skrajny przypadek opowiadania historii, fałszywy sposób tworzenia narracji, która sięga w głąb indywidualnej tożsamości. Każda opowieść jest narzędziem radzenia sobie z przygodnością świata i siebie samego, które niesie ze sobą potencjalnie katastrofalne skutki. Choć ciągłość jest konieczna dla ukonstytuowania się podmiotu i podjęcia działania politycznego, to interpretacja tego, co minione, może łatwo przerodzić się w retrospektywne proroctwo przedstawiające przeszłość jako obietnicę przyszłości. Tym tropem podąża historiografia naukowa kontynuująca niechlubną tradycję zastępowania działania wytwarzaniem, co prowadzi do błędnego rozumienia władzy i zadań wspólnoty politycznej. Odpowiedź właściwą stanowi opowieść fragmentaryczna ugruntowana w nowej metafizyce dziejów. Przeszłość to wprawdzie sterta gruzów, ale jako taka może jawić się nam w zupełnie nowy sposób – jako przedmiot estetyczny.

Książka stanowi kompleksową analizę dorobku Hannah Arendt, interpretowanego w kontekście dzieł myślicieli przynależących z jednej strony do tzw. tradycji kontynentalnej (m.in. Walter Benjamin, Hans-Georg Gadamer, Martin Heidegger, Immanuel Kant, Reinhard Koselleck, Paul Ricoer), z drugiej zaś – do tzw. tradycji analitycznej (m.in. Frank Ankersmit, Arthur Danto, Carl Gustav Hempel, Karl Rajmund Popper, Jerzy Topolski, Hayden White).

Rozmowa z autorem o książce:

http://www.polskieradio.pl/8/650/Artykul/963583,Totalitaryzm-zwyciestwo-fizjologii-nad-polityka

SPIS TREŚCI

Podziękowania / 11
Wykaz skrótów / 15
Wprowadzenie / 17

Rozdział 1. Totalitaryzm i koniec historii / 29
Historyk nieprofesjonalny: recepcja korzeni totalitaryzmu / 29
Fragmenty przeszłości totalitaryzmu: antysemityzm / 37
Fragmenty przeszłości totalitaryzmu: imperializm / 43
Elementy totalitaryzmu: ciągłość i nieciągłość / 49
Totalitaryzm i terror: friedrich–brzeziński i monteskiusz / 53
Totalna dominacja i nagie życie / 60
Animal laborans i redukcja człowieczeństwa / 62
Koniec historii i rozstęp w czasie: ponowoczesność / 70

Rozdział 2. Filozofia historii i myślenie historyczne / 79
Aporie znaczenia / 79
Spekulatywność historiografii / 81
Kondycja historyczna i nowa metafizyka / 86
W poszukiwaniu sensu: myślenie a psychika, świadomość i poznanie / 93
Myślenie i czasowość: czas hermeneutyczny i struktura aktywności umysłu / 100

Rozdział 3. Nauka i ideologia / 111
Ideologia totalitarna a ideały wyjaśniania: Hempel, Topolski, Popper / 111
Homo faber i wytwarzanie świata historycznego: działanie celowo-racjonalne / 118
Kontemplacja, poznanie i alienacja 123
Wytwarzanie prawdy dziejów: Popper i Koselleck / 128
Totalitaryzm, masy i logiczność / 131
Nauki społeczne a problem utylitaryzmu: wyjaśnianie jako usprawiedliwianie / 133
Elementy totalitaryzmu: krystalizacja i przyczynowość figuratywna / 139

Rozdział 4. Polityczność dziejów / 147
Działanie, język, tożsamość: Arystoteles i Heidegger / 147
Wolność woli a wolność polityczna / 153
Działanie jako absolutny początek: św. Augustyn, Duns Szkot i Kant / 157
Idea genialności a działanie polityczne: Kant / 164
Działanie jako byt estetyczny: Kant, Portmann, Gadamer / 171
Publiczna przestrzeń komunikacji / 175
Podmiotowość publiczna i władza: Heidegger i Habermas / 178
Działanie myślenia: Sokrates i Kant / 182
Pierwotny czas myślenia i działania: rozstęp w czasie / 187
Opowieść życia i doktryna kontyngencji: Duns Szkot / 192
Nieprzewidywalność, bezcelowość i nieodwracalność dziejów / 195
Postęp i dzieje upadku: hierarchia wymiarów czasu / 198

Rozdział 5. Historyk jako sędzia / 207
Wewnętrzne konflikty umysłu: antagonizm myślenia i woli / 207
Przyszłość, której chcemy, a przyszłość autentyczna / 212
Sąd nad przeszłością a sąd polityczny / 215
Refleksyjny sąd estetyczny i poznanie historyczne / 222
Momenty sądów smaku / 227
Antagonizm między aktorem a widzem: spektakl dziejów / 233
Część i całość: interpretacyjna funkcja wyobraźni / 238
Sensus communis jako zmysł historyczny: intersubiektywność sądów / 247
Hierarchia genialności i smaku: celowość bez celu / 257
Krytyka teleologii a refleksja nad przeszłością / 265

Rozdział 6. Opowieść fragmentaryczna / 273
Urzeczowienie i przemoc przedstawiania: opowieść fikcyjna / 273
Genealogia zachodu i odkupienie przypadkowości / 282
Opowieść jako odkupienie i zniewolenie: aporia znaczenia / 290
Zwrot narratywistyczny: danto, mink, white / 300
Ironiczność korzeni totalitaryzmu / 310
Odgrywanie przeszłości: Collingwood i Benjamin / 313
Opowieść jako działanie polityczne / 321
Reprezentacja i zastępowanie przeszłości: Ankersmit / 326
Tożsamość narracyjna między tradycją a rewolucją: Ricoeur / 330
Paradoks Odyseusza: niemożliwość spełnienia / 334
Opowieść jako sądzenie i przebaczenie / 340

Zakończenie / 345
Nota bibliograficzna / 349
Bibliografia / 351
Summary / 365
Indeks rzeczowy / 369
Indeks osobowy / 373

Recenzje

2024-03-13 10:33:37

Anna Jawor

[...] Kluczem do zrozumienia myśli Hannah Arendt jest dla Moskalewicza filozofia historii w znaczeniu spekulatywnym, krytycznym i historiograficznym, będąca spoiwem łączącym w całość poszczególne rozdziały książki. Punktem wyjścia i osią podjętych przez siebie analiz autor uczynił Korzenie totalitaryzmu, dzieło będące diagnozą i remedium na kryzys nowożytności, którego namacalnym objawem było zerwanie ciągłości historii Zachodu, zerwanie z tradycją i pojawienie się luki (gap) między przeszłością a przyszłością. Ale teoria totalitaryzmu Arendt interesuje go przede wszystkim o tyle, o ile wpływa na jej własną koncepcję historiografii. [...] Zabiegi narracyjne stosowane przez Arendt w Korzeniach totalitaryzmu: chaotyczny kolaż, zerwania, nieciągłości, wywołujące efekt dezorientacji i niepewności, powodowały, że zarzucano jej wypaczenie naukowości. Ale ta niespójność była dla Arendt tym, co stanowiło o zasadniczej wartości i sile jej dzieła, bo dzięki temu mogła odciąć się tak wyraźnie od ideałów niesprzeczności i zupełności. Moskalewicz zwraca uwagę, że historiografia fragmentaryczna Arendt może stanowić pochwałę interpretacyjnej niekonsekwencji, o której pisał Leszek Kołakowski. „Konsekwencja jest bowiem rodzajem fanatyzmu wykluczającego wartości niezgodne z danym porządkiem reprezentacji. Tymczasem świat wartości przenikających narrację historyczną nie jest logicznie dwuwartościowy, a różne wartości mogą w niej wzajemnie się przenikać i wykluczać”. Marcin Moskalewicz nie ogranicza się do analizy Korzeni totalitaryzmu, choć ta praca przewija się przez wszystkie karty jego książki i jest najbardziej znacząca. Z pełną świadomością niemożliwości ujęcia dorobku Arendt w spójną całość – w sposób erudycyjny, refleksyjny , wysmakowany – szuka sensu całego jej dzieła, a czyni to w kontekście dzieł innych wielkich myślicieli: Waltera Benjamina, Hansa-Georga Gadamera, Martina Heideggera, Immanuela Kanta, Paula Ricoeura, Franka Ankersmita, Carla Gustawa Hempela, Karla Rajmunda Poppera i wielu innych. Brakuje w książce analizy chyba najsłynniejszej tezy Arendt – o „banalności zła”, którą opisała w „raporcie” z procesu zbrodniarza hitlerowskiego Adolfa Eichmanna (Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła). Lekturę książki warto więc uzupełnić o film Margarethe von Rotty - Hannah Arendt, który właśnie wchodzi do kin a skupia się dokładnie na tym wątku. Fragment recenzji opublikowanej w „Forum Akademickim” 2/2014, s. 62.

Autorzy

Marcin Moskalewicz

historyk idei, metodolog, adiunkt w Katedrze Historii Nauk Medycznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Studiował na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz na University of California w Berkeley (2003), Marie Curie Fellow w Groningen Research School for the Study of the Humanities na Rijksuniversiteit Groningen w Holandii (2005, 2007). Stypendysta m.in. wiedeńskiego Institut für die Wissenschaften vom Menschen (2004) oraz Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (2011). Laureat Nagrody Prezesa Rady Ministrów za rozprawę doktorską przygotowaną w ramach programu European Doctorate in the Social History of Europe (2010). Redaktor „Res Publiki Nowej”. W jego współtłumaczeniu ukazały się m.in. Wykłady o filozofii politycznej Kanta Hannah Arendt (2012) oraz zbiór esejów Solidarność i kryzys zaufania (2013). Zajmuje się fenomenologią egzystencjalną oraz filozofią medycyny, w szczególności zjawiskiem medykalizacji.