Teatr w Toruniu 1904–1944. Opowieść performatyczna

Książka ta opowiada o teatrach polskich i niemieckich, które działały w tym samym budynku zaprojektowanym przez wiedeńską pracownią Helmera i Fellnera, a stojącym dziś przy Placu Teatralnym i noszącym imię Wilama Horzycy. Inaczej niż moi poprzednicy chciałem połączyć w jednej monografii instytucje teatralne pruskiego, polskiego międzywojennego i nazistowskiego Torunia, uchwycić zmienność życia artystycznego, idee i koncepcje, przedstawienia, a nade wszystko sylwetki ludzi, którzy tu pracowali w burzliwej pierwszej połowie XX wieku. Był to czas walki o teatr na wyłączność tylko jednego narodu, o to, żeby z tej sceny nie padło już ani jedno (polskie czy niemieckie) słowo. Zarazem jednak zdarzały się zaskakujące momenty kooperacji, przynoszące artystyczne owoce, np. toruńskie sukcesy diwy operowej Marii Janowskiej w niemieckim teatrze albo symboliczna transakcja handlowa pomiędzy ostatnim dyrektorem Stadttheater Thorn Romanem Kalkowskim, wywodzącym się z rodziny polsko-niemieckiej, a pierwszym dyrektorem Teatru Narodowego na Pomorzu, Franciszkiem Frączkowskim. Bliski kuzyn Kalkowskiego – Karol Benda dwukrotnie dyrektorował polskiej scenie w Toruniu i stał się jej najlepszym aktorem; Władysław Bracki, zanim został dyrektorem, uczył się teatru w Berlinie u Maxa Reinhardta, a później wziął udział w powstaniu wielkopolskim; Helena Grossówna miała matkę Polkę i ojca – niemieckiego rzeźnika, potem została gwiazdą kina i współpracownicą AK. „Dosyć poplątane są te węzły krwi” – mówił książę Hamlet. O tym właśnie jest ta opowieść. Głównie o teatrze, czasami także o krwi.

Wstęp / 7

Rozdział 1. Na ławce Schillera 1904–1910 / 17
Rozdział 2. Ateńczyk znad Szprewy 1910–1919 / 67
Rozdział 3. Na rozdrożu 1919/1920 / 117
Rozdział 4. Powstanie Teatru Narodowego na Pomorzu 1920/1921 / 145
Rozdział 5. „Teatrał” Mieczysława Szpakiewicza 1921–1924 / 175
Rozdział 6. Ku Operze Pomorskiej 1924–1926 / 209
Rozdział 7. Czas kryzysu 1927–1930 / 241
Rozdział 8. U nas prawie Paryż 1930–1932 / 269
Rozdział 9. „Czyżby z miłości oszalał?” 1932–1934 / 289
Rozdział 10. Polski i Narodowy? 1932–1934 / 317
Rozdział 11. Ku teatrowi Wielkiego Pomorza 1934–1939 / 331
Rozdział 12. W Trzeciej Rzeszy 1939–1944 / 393

Zespoły teatru 1904–1944 / 433
Zestawienie premier w latach 1904–1944 / 457
Literatura / 549
Spis ilustracji / 557

Artur Duda