Prawdopodobieństwo w retoryce antycznej
Pojęcie prawdopodobieństwa łączymy dzisiaj przede wszystkim ze statystyką. Otrzymujemy różne informacje określające, ile jest w stanie statystycznie wyprodukować, osiągnąć i stracić przeciętny człowiek, a w związku z tym, jakie jest przeciętne prawdopodobieństwo jego sukcesu czy porażki. Prawdopodobieństwo nie ogranicza się jednak tylko do matematycznych badań statystycznych i formalnych rozwiązań logicznych, ale sięga także obszaru mniej wymiernego – wiary czy przekonań. Prezentowana książka jest poświęcona temu drugiemu rodzajowi prawdopodobieństwa, mianowicie antycznemu prawdopodobieństwu retorycznemu, odnoszącemu się do wiary, zaufania, przesądów, czasami do pojęcia antytezy prawdy. Dla starożytnych teoretyków sztuki wymowy prawdopodobieństwo było jednym z ważniejszych instrumentów argumentacyjnych. Pojęcie prawdopodobieństwa występowało już w mowach bohaterów stworzonych przez Homera. Posługiwali się nim pierwsi sycylijscy przedstawiciele retoryki, Koraks i Tejzjasz, uchodzący za jego wynalazców. Korzystał z niego także Gorgiasz, który rozkochał Ateńczyków w sztuce wymowy. Antyfont, specjalista od mów w procesach o morderstwa, uznawał prawdopodobieństwo za podstawowe narzędzie sztuki retorycznej. Zainteresowanie, jakie wzbudzało prawdopodobieństwo wśród greckich teoretyków sztuki wymowy, wynikało z przeświadczenia, że prawda nie zawsze jest wygodna, wiarygodna i nie dla wszystkich przekonująca. Dzisiejsza teoria logomachii przejęła znaczną część antycznych reguł retorycznych, współcześni mówcy korzystają, często nieświadomie, z instrumentów wypracowanych już przez retorykę starożytną, a jednym z takich narzędzi jest właśnie prawdopodobieństwo. O tym, jak starożytni, a także współcześni adepci retoryki posługują się prawdopodobieństwem, jak wykorzystują je w sztuce argumentacji, traktuje książka Prawdopodobieństwo w retoryce antycznej.
Wstęp / 9
Rozdział 1. Prawdopodobieństwo komparatystyczne / 29
Prawda i prawdopodobieństwo u Homera i presokratyków / 33
Prawdopodobieństwo komparatystyczne w ujęciu Platona i Arystotelesa / 42
Prawda i prawdopodobieństwo w tekstach mówców attyckich 53
Veritas, probabile, verisimile, credibile w rzymskiej teorii retorycznej/ 67
Przykłady prawdopodobieństwa komparatystycznego w rzymskim oratorstwie / 83
Przykład prawdopodobieństwa komparatystycznego z praktyki dziewiętnastowiecznej / 86
Rozdział 2. Prawdopodobieństwo doksastyczne / 91
Doksa Gorgiasza / 97
Prawdopodobieństwo i wola / 114
Prawdopodobieństwo doksastyczne jako opinia większości / 117
Prawdopodobieństwo odwrócone u Arystotelesa i mówców attyckich / 128
Anaksymenes, Arystoteles i ich definicje prawdopodobieństwa doksastycznego / 138
Prawdopodobieństwo doksastyczne w retoryce rzymskiej / 146
Przykłady prawdopodobieństwa doksastycznego w oratorstwie rzymskim / 153
Przykład współczesnego prawdopodobieństwa doksastycznego – If-by-whiskey fallacy / 159
Rozdział 3. Prawdopodobieństwo afektywne / 167
Eikos-pathos w Retoryce do Aleksandra / 170
Eikos-pathos u pozostałych greckich teoretyków i praktyków sztuki retorycznej / 179
Eikos-pathos w rzymskiej sztuce wymowy w ujęciu Cycerona i Kwintyliana / 197
Współczesny przykład prawdopodobieństwa emocjonalnego / 211
Rozdział 4. Prawdopodobieństwo etyczne / 215
Anaksymenes i jego teoria eikos-ethos / 216
Eikos-ethos u sofistów i Arystotelesa / 226
Eikos i ethopoiia w mowach Lizjasza / 238
Eikos-ethos w retoryce rzymskiej / 243
Przykłady z prawdopodobieństwa z eikos-ethos z wczesnej nowożytności i współczesności / 251
Rozdział 5. Prawdopodobieństwo chciwości / 261
Eikos-kerdos w teorii retorycznej Anaksymenesa / 262
Arystoteles i eikos-kerdos / 267
Argumentacja z eikos kerdos u mówców greckich / 271
Prawdopodobieństwo typu kerdos w retoryce rzymskiej / 295
Współczesny przykład zastosowania eikos-kerdos / 304
Zakończenie / 311
Bibliografia / 321
Summary / 333
Indeks osób / 339
Edyta Gryksa
[...] Monografia Marka Hermanna to prawdziwa gratka nie tylko dla wielbicieli tematów związanych ze starożytnością, lecz dla wszystkich, którzy ciekawi są metod skutecznego przemawiania. Nie bez znaczenia w całym procesie pozostają mimika twarzy, gestykulacja, odpowiedni dobór słów, intonacja czy optymalna argumentacja, doskonale znane zarówno w czasach antycznych, jak i współcześnie. Kluczowe okazują się także emocje, które już w starożytności uznawano za skuteczne narzędzia do wpływania na ludzkie reakcje. [...] Fragment recenzji pt. Prawdopodobieństwo i retoryka antyczna, czyli jak skutecznie przemawiać, http://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=454&artykul=9225&kat=15.
Marek Hermann
Filolog klasyczny, pracuje w Jagiellońskim Centrum Językowym Uniwersytetu Jagiellońskiego, jest wykładowcą języka łacińskiego i literatury antycznej. Autor książek poświęconych problematyce astralnej w literaturze rzymskiej: Obraz nieba gwiaździstego w literaturze rzymskiej epoki augustowskiej (2001), Metaforyka astralna w poezji rzymskiej (2007). Napisał także monografię O łacinie tylko dobrze (2014) dotyczącą historii łaciny i jej wpływu na języki nowożytne. Obecnie zajmuje się antyczną sztuką wymowy i jej oddziaływaniem na współczesne teorie retoryczne. Opublikował wiele artykułów w czasopismach polskich i zagranicznych, w których analizuje zagadnienia prawdy i prawdopodobieństwa, figur retorycznych, mnemoniki, pathos i ethos, metod argumentacji w retoryce antycznej.