Polityk dwóch epok. Wiktor Kulerski (1865-1935)

Wiktor Kulerski należy do grona najaktywniejszych polskich działaczy poli­tycznych i społecznych przełomu XIX i XX stulecia. Z tego względu nazwisko grudziądzkiego wydawcy i polityka przewija się niemal we wszystkich opracowa­niach historycznych dotyczących dziejów najnowszych polskich ziem zachod­nich. Jego działalność nie ograniczała się do jednej dziedziny życia publicznego, lecz była - w pełni słowa tego znaczeniu - wielopłaszczyznowa. Kulerski był przy tym postacią wzbudzającą dużo sprzeczności wśród współczesnych. Prze­ciwnicy polityczni zwalczali go za pomocą najostrzejszych środków, przez wielu spośród zwolenników uważany był natomiast za niekwestionowanego przywód­cę - „hetmana ludu". Z powodu takiej ambiwalencji zachowało się stosunkowo wiele relacji źródłowych, często sprzecznych nie tylko w szczegółach, lecz także w treści. Analiza znacznej ich części, z pewnością nie wszystkich, stała się podstawą źródłową tej pracy.
Ze względu na kontrowersyjność oraz - paradoksalnie - wspomnianą już mnogość materiału źródłowego Wiktor Kulerski nie doczekał się dotąd w pełni kompetentnej biografii politycznej. Dotychczasowe opracowania dotyczące jego osoby i działalności miały z reguły charakter przyczynkarski. Najbardziej rzetelne i oparte na różnorodnym, choć ze względów obiektywnych nielicznym, materialne źródłowym jest opracowanie pióra Teresy Perkowskiej1. Artykuł ten stał się na wiele lat podstawowym źródłem informacji o Wiktorze Kulerskim dla historyków zajmujących się przeszłością Pomorza i Wielkopolski, historią prasy lub dziejami ruchu ludowego. Pod koniec lat pięćdziesiątych i w latach sześćdziesiątych XX w., na fali zainteresowań historią ruchu ludowego, ukazało się kilka przyczynków poświęconych roli grudziądzkiego wydawcy i jego pisma w rozwoju ruchu narodowego i ludowego na Pomorzu.

Wstęp /5
Rozdział l
Dom rodzinny, edukacja, pierwsze decyzje /11
Rozdział II
Powstanie i rozwój „Gazety Grudziądzkiej" /29
Rozdział III
„Hetman ludu" /64
Rozdział IV
Apogeum wpływów „Gazety Grudziądzkiej" /96
Rozdział V
Aktywizm czasu wojny /126
Rozdział VI
Od niewoli do niepodległości /161
Rozdział VII
W poszukiwaniu modus vivendi z obozem pomajowym /197
Rozdział VIII
W opozycji antysanacyjnej /223
Zakończenie /244
Wykaz zastosowanych skrótów /249
Wykaz podstawowych źródeł /251
Wykaz podstawowej literatury /256
Indeks osób /264

Tomasz Krzemiński