Opis składniowy imiesłowów przysłówkowych we współczesnym języku polskim

Praca poświęcona jest charakterystyce pozycji składniowej, jaką w polskim zdaniu zajmują imiesłowy przysłówkowe, a ściślej konstytuowane przez nie jednostki składniowe, nazywane tu frazami imiesłowowymi (VPpart). Zacznę od przedstawienia członu konstytutywnego frazy imiesłowowej, następnie omówię wewnętrzną budowę VPpart. Rozważę też problem frazeologizmów imiesłowowych oraz przedstawię zakres występowania form Vpart we współczesnych tekstach polskich.

WSTĘP / 11
1. Przedmiot badań / 11
1.1. Fleksyjność imiesłowów przysłówkowych / 11
1.2. Jednostki składniowe konstytuowane przez imiesłowy przysłówkowe / 15
1.3. Problem tzw. frazeologizmów imiesłowowych /16
1.4. Zakres występowania we współczesnych tekstach polskich 19
2. Cel badań, metody i zakres opisu /23
2.1. Źródła materiału /23
2.2. Cel i metody opisu /24
2.3. Zakres analizy i porządek opisu /25

Rozdział I
STAN BADAŃ I TEORETYCZNE ZASADY OPISU /27
1. Tradycyjna problematyka składniowa /27
1.1. Imiesłowowe równoważniki zdań i ich interpretacja /27
1.2. Problemy poprawnościowe i reguły normatywne / 28
2. Kwestia predykatywności konstrukcji imiesłowowych / 29
2.1. Starsze i nowsze opracowania tradycyjne /30
2.2. Ujęcia generatywno-transformacyjne / 31
2.3. Składnia semantyczna / 34
2.4. Konsekwencje dla podjętego opisu / 35
3.Wartość czasu Vpart (pojęcie czasu względnego) / 36
3.1. Formy Vpart jako środek temporalizacji względnej / 36
3.2. Wartość czasu a aspekt / 37
3.3. Wpływ czynników kontekstowych / 39
3.4. Wnioski / 40
4.1. Pojęcie frazy imiesłowowej /41
4.1.1. Fraza imiesłowowa a grupa imiesłowowa / 41
4.1.2. Właściwości linearne i interpunkcyjne frazy imiesłowowej /43
4.2. Kryterium nadrzędnika / 45
5. Kryterium typu relacji / 46
5.1. Tradycyjna interpretacja semantyczna / 46
5.2. Relacje powierzchniowosyntaktyczne i głębinowosyntaktyczne /48
5.3. Użycia temporalne a inne typy użyć /51
6. Zjawisko ekwiwalencji składniowej / 55
6.1. Istota zjawiska / 56
6.2. Rodzaje ekwiwalentów / 59
6.3. Kwestia ilości ekwiwalentów / 60
6.4. Sposób wykorzystania zjawiska ekwiwalencji / 62
7. Pozycja składniowa fraz imiesłowowych / 63

Rozdział II
NADRZĘDNIKI WYMAGANE PRZEZ FRAZĘ IMIESŁOWOWĄ /65
1. Przyfinitywność czy przyzdaniowość /66
1.1. Drzewo składników bezpośrednich /66
1.2. Drzewo zależności /70
1.3. Wnioski /72
2. Przyfinitywność czy przybezokolicznikowość /72
2.1. Drzewo składników bezpośrednich /72
2.2. Drzewo zależności /74
2.3. Inne kryteria formalne /79
2.4. Wnioski /81
3. Formy finitywne czasowników jako typowe nadrzędniki VPpart /81
3.1. Czasowniki właściwe /82
3.1.1. Formy osobowe /82
3.1.2. Bezosobnik /86
3.1.3. Bezokolicznik /87
3.2. Formy finitywne czasowników niewłaściwych /89
3.3. Wartość kategorii fleksyjnych czasu i trybu /93
3.3.1. Wartości czasu /93
3.3.2. Wartości trybu /96
3.4. Podsumowanie / 98
4. Problem nadrzędników nieczasownikowych /99
4.1. Formy rzeczownikowe /99
4.2. Formy imiesłowów przymiotnikowych /101
4.3. Wnioski /103
5. Typy nadrzędników /104

Rozdział III
PROBLEM „PODMIOTU" FRAZ IMIESŁOWOWYCH /105
1. Tradycyjna zasada tożsamości podmiotów /106
1.1. Typowe ujęcia w polskiej literaturze przedmiotu /106
1.1.1. Ujęcia teoretyczne /106
1.1.2. Uściślenia wprowadzane przez opracowania poprawnościowe /109
1.2. Wady przyjętych powszechnie ustaleń / 111
1.2.1. Niejednoznaczność pojęć „podmiot" i „wykonawca czynności" / 111
1.2.2. Niespełnianie warunków formalnoskładniowych / 114
1.3. Wnioski /116
2. Podmiot w strukturze powierzchniowej i głębinowej zdania /117
2.1. Formalny podmiot-mianownik /117
2.2. Pojęcie aktanta (semantycznego i syntaktycznego) /118
2.3. Pierwszy aktant form osobowych /119
2.4. Pierwszy aktant form imiesłowowych /121
3. Zdania zawierające podmiot-mianownik /123
3.1. Imiesłów zależny od form Vfin wykluczających bezokolicznik /123
3.2. Imiesłów zależny od form Vfin dopuszczających bezokolicznik /129
3.3. Wnioski /133
4. Zdania wykluczające podmiot-mianownik /133
4.1. Konstytuowane przez formy bezosobnika /134
4.2. Konstytuowane przez formy typu robi się /136
4.3. Konstytuowane przez formy bezokolicznika / 138
4.4. Konstytuowane przez formy finitywne czasowników niewłaściwych / 138
4.5. Wnioski / 146
5. Podsumowanie / 147

Rozdział IV
UŻYCIA TEMPORALNE FRAZ TYPU -ĄC /149
1.Wprowadzenie /149
1.1. Dotychczasowe opisy użyć temporalnych VPpart(-ąc) /149
1.2. Istota równoczesności i sposób jej ujawniania /150
1.3. Ekwiwalenty podrzędne i współrzędne /150
1.4. Uwarunkowania gramatyczne i leksykalne / 152
1.4.1. Aspekt V1fin /152
1.4.2. Wartość czasu i trybu V1fin / 152
1.4.3. Negacja / 153
1.5. Usytuowanie linearne VPpart(-ąc) / 154
1.6. Podział materiału / 155
2. VPpart(-ąc) o ekwiwalentach podrzędnych / 155
2.1. Ekwiwalenty podrzędne / 156
2.1.1. Przegląd ekwiwalentów / 156
2.1.2. Ograniczenia substytucji / 159
2.2. Równoczesność pełna a częściowa / 162
2.3. Zakres występowania w tekstach / 167
2.3.1. Przykłady typowe / 167
2.3.2. Użycia mniej typowe / 170
3. VPpart(-ąc) o ekwiwalentach współrzędnych / 177
3.1. Ustalenia wstępne /177
3.1.1. Przedstawienie ekwiwalentu /178
3.1.2. Dotychczasowe interpretacje /180
3.1.3. Równoczesność a następstwo bezpośrednie /182
3.2. VPpart(-ąc) przy formach finitywnych czasowników niedokonanych /184
3.2.1. Przykłady typowe / 184
3.2.2. Użycia mniej typowe /186
3.3. VPpart(-ąc) przy formach finitywnych czasowników dokonanych /188
3.3.1. Przykłady typowe / 188
3.3.2. Użycia mniej typowe / 189
4. Problem rozłączności interpretacji / 195
5. Aspekt poprawnościowy / 197
6. Równoczesność a inne znaczenia / 199
7. Podsumowanie / 202

Rozdział V
UŻYCIA TEMPORALNE FRAZ TYPU -SZY /203
1.Wprowadzenie /203
1.1. Dotychczasowe opisy użyć temporalnych VPpart(-szy) / 203
1.2. Istota uprzedniości i sposoby jej ujawniania / 204
1.3. Ekwiwalenty podrzędne i współrzędne / 205
1.4. Uwarunkowania gramatyczne i leksykalne / 206
1.4.1. Aspekt V1fin / 206
1.4.2. Wartość czasu i trybu V1fin / 206
1.4.3. Negacja / 206
1.5. Usytuowanie linearne VPpart(-szy) / 207
1.6. Układ prezentowanego materiału / 208
2. VPpart(-szy) o ekwiwalentach podrzędnych / 208
2.1. Zasób ekwiwalentów / 208
2.1.1. Typowe ekwiwalenty / 208
2.1.2. Ograniczenia substytucji / 212
2.2. VPpart(-szy) przy formach finitywnych czasowników dokonanych /213
2.2.1. Wartość czasu i trybu V1fin / 213
2.2.2. Częstość reprezentacji leksykalnych imiesłowu / 215
2.3. VPpart(-szy) przy formach finitywnych czasowników niedokonanych /217
2.3.1. Wartość czasu i trybu V1fin / 217
2.3.2. Częstość reprezentacji leksykalnych imiesłowu / 219
3. VPpart(-szy) o ekwiwalentach współrzędnych / 221
3.1. Przedstawienie ekwiwalentu / 221
3.2. Ważność usytuowania linearnego V2fin ← Vpart(-szy) / 222
3.3. Zakres występowania w tekstach / 226
4. Uprzedniość a inne znaczenia / 228
5. Podsumowanie / 232
ZAKOŃCZENIE /233
SYMBOLE I SKRÓTY /235
BIBLIOGRAFIA / 237

Krystyna Bojałkowska