Wśród badaczy zajmujących się myślą polityczną panuje powszechne przekonanie, że bez należytego przebadania i wyjaśnienia jej dziejów trudno w pełni poznać i przybliżyć w sposób wszechstronny obraz rozległej panoramy życia narodu. W podejmowanych próbach rekonstrukcji obrazu współczesnej polskiej myśli politycznej zwraca się bowiem uwagę na proces cyrkulacji i percepcji idei, a także kontynuacji i nowatorstwa. Z kolei analiza koncepcji dotyczących danego społeczeństwa bywa zarazem poznawaniem samego siebie. Dlatego niezmiernie ważne są analityczne i pogłębione studia nad jej historią, zwłaszcza w Polsce - kraju, który przeżywa nie w pełni chyba jeszcze zakończony proces transformacji ustrojowej. Zachodzące procesy modernizacji budzą wśród części aktywniejszych w życiu narodowym Polaków obawy, a także opozycję. Na jedną z tych przyczyn wskazał, w odniesieniu do XIX wieku, Tomasz Kizwalter, który zauważał: „Perspektywa podążania za przodującym centrum budziła we wszystkich zapóźnionych cywilizacyjnie krajach obawy o tożsamość rodzimej kultury".
Wprawdzie refleksję polityczną okresu rozbiorów zdominowała kwestia odzyskania niepodległości, ale w kręgu zainteresowania twórców polskiej myśli znalazły się także zagadnienia ustrojowe, jak również rola i miejsce jednostki w społeczeństwie czy kwestia relacji między państwem a Kościołem. Duża część rozważań poświęcona była analizie pojęcia „naród", określano także przy tej okazji cechy polskiego charakteru narodowego. Wiązało się to ze zjawiskiem stopniowego rozpadu i pauperyzacji stanu szlacheckiego, który stanowił aż do tego czasu wzorcotwórczą część społeczeństwa, a jednocześnie był związany ze stopniową aktywizacją społeczno-polityczną chłopstwa czy rozwojem proletariatu.