Norweska kronika Mnicha Teodoryka. Północna tradycja historyczna wprowadzona w nurt dziejów powszechnych (koniec XII wieku)

Z kroniki Mnicha Teodoryka nie dowiemy się, co mógł myśleć „przeciętny wiking”. Próżno szukać w niej odwołań do przedchrześcijańskiej kultury czy mitologii, postrzeganych inaczej niż przez pryzmat interpretatio Christiana. Samo posługiwanie się łaciną pociągało za sobą rozmaite konsekwencje w treści i konstrukcji wypowiedzi. Jako autor Teodoryk z pewnością ustępuje pod względem rozmachu intelektualnego swoim sławniejszym kolegom po piórze – Saksonowi i Snorriemu. Wszakże ukończona w latach 1177–1188 Historia de antiquitate regum Norwagiensium konkuruje o zaszczytne miano najstarszej norweskiej kroniki – i już choćby z tego powodu powinna zostać uznana za dzieło dla rodzimej kultury fundamentalne. Teodoryk podjął w niej pionierską próbę skonstruowania norweskich dziejów, począwszy od zjednoczenia kraju do czasów niemal sobie współczesnych. Przekonywał w niej, że Norwegowie, mając własną historię, nie są już ludem barbarzyńskim, tylko pełnoprawnym członkiem cywilizowanej ekumeny. W sukurs szły mu erudycja, zdobyta prawdopodobnie w paryskim opactwie św. Wiktora, wiedza uzyskana od Islandczyków, a także niewątpliwe atuty rodzimej historii, z Olafem Świętym na czele.

Wstęp / 7

Rozdział 1. Autor i jego dzieło / 21
1. Tradycja rękopiśmienna kroniki Teodoryka / 21
2. Co wiadomo o Teodoryku i o jego erudycji? / 37
3. Kiedy została spisana kronika Teodoryka? / 55
4. Tytuł kroniki Teodoryka / 59
5. Kronika Teodoryka a inne islandzko-norweskie dzieła historyczne z XII wieku / 64

Rozdział 2. Narracje o władcach norweskich w synoptykach / 81
1. Kronika Teodoryka: historia kościelna czy historia królów? / 81
2. Narracja Teodoryka a pozostałe norweskie synoptyki / 118

Rozdział 3. Szczególna pamięć platońska, boecjańskie zapomnienie i starożytne pieśni / 163
1. Uwagi wstępne / 163
2. Teodoryk o klęskach żywiołowych następujących co piętnaście tysięcy lat / 169
3. Islandczycy i egipscy kapłani, Norwegowie i Ateńczycy / 181
4. Scriptorum inopia przyczyną zapomnienia. Pamięć a sukcesja dynastyczna / 195
5. Antiqua carmina jako gwarancja trwania pamięci o dawnych wydarzeniach / 214
6. Podsumowanie / 233

Rozdział 4. Chrzest Olafa świętego: analogia lokalnego bohatera z powszechnodziejowym herosem / 237
1. Uwagi wstępne / 237
2. Autorytet Hieronima / 244
3. Teodoryk i XII-wieczna dyskusja nad Donatio Constantini / 247
4. Olaf Święty jako Nowy Konstantyn? / 253
5. Czy Norwegowie mają swoją własną historię? / 256
6. Podsumowanie / 265

Rozdział 5. Męczeństwo św. Olafa i topos mroźnej północnej Norwegii / 267
1. Uwagi wstępne / 267
2. Teodoryk o męczeństwie Olafa / 269
3. Norwegia jako kraina północna – przykłady porównawcze / 279
4. Podsumowanie / 293

Zakończenie / 297
Bibliografia / 301
Summary / 337
Indeks osobowy / 341

Rafał Rutkowski