Hylé i noesis. Trzy międzywojenne koncepcje literatury stosowanej
Rozprawa jest poświęcona analizie trzech koncepcji „literatury stosowanej”, jakie zapisano w międzywojennych publikacjach trojga polskich badaczy (Romana Ingardena, Stefanii Skwarczyńskiej, Konstantego Troczyńskiego). Została w niej podjęta problematyka materialności świata realnego, jej wpływu na to, co symboliczne, a także trybów referencji w gatunkach literatury stosowanej. W tym samym 1931 roku zostały wydane: Romana Ingardena Das literarische Kunstwerk, Stefanii Skwarczyńskiej O pojęcie literatury stosowanej oraz Konstantego Troczyńskiego Rozprawa o krytyce literackiej. Wszystkie trzy publikacje odbiły się głośnym echem pośród literaturoznawców, wszystkie trzy wniosły niebagatelny wkład w ówczesne rozważania teoretycznoliterackie, krytycznoliterackie oraz estetyczne, a także wyznaczyły pole do dalszych poszukiwań i dociekań. Ingarden, Skwarczyńska i Troczyński dążą do zdobycia wiedzy pewnej, do zbudowania takich metodologii, które spełnią wymogi tradycyjnej, scjentystycznie pojmowanej épistéme. Zarazem jednak cały ich wysiłek jest skoncentrowany na umożliwieniu dotarcia do materialnych rzeczy świata realnego i zachowaniu właściwej im osnowy ontologicznej w obrębie samych doświadczeń poznawczych, a także konkretnych ich wyników. Chcą te dwie strony: podmiot ze szkiełkiem i okiem narzędzi badawczych oraz samoistną bytowo, transcendentną, materialną rzeczywistość, zachować we wzajemnym, genetycznym uwikłaniu. Ich badania i koncepcje zdają sprawę z przeświadczenia o tym, że oddanie rzeczy w zamian za jej stabilny semantycznie znak idzie w parze z gestem opanowania kosmosu, zaś rzeczowość rzeczy – stawiająca opór poznaniu – prowadzi w głąb życia. Znajomość geometrii przedmiotu nie wystarczy do tego, by rzeczy dotknąć, by móc odczuć jej narzucającą się obecność. Niebezpieczeństwo zawsze tkwi bowiem w nadmiernie gładkiej eksplikacji. Ingardenowi, Skwarczyńskiej i Troczyńskiemu idzie o taki projekt gatunków literatury stosowanej, dzięki któremu poznający podmiot – biologiczny i kruchy – nie będzie apodyktycznie górował nad czarnymi blankami bytu, a zarazem efekty ich obecności wprowadzi w obręb swoich doświadczeń poznawczych.
Wstęp / 9
Rozdział 1. Hylé i noesis / 23
Sonaty nocy / 23
Perspektywa noetyczna / 59
Perspektywa hyletyczna / 73
Rozdział 2. „Wśrod wizyj dawno już czułem ślubny Śpiew nocy”. Fenomenologia dzieł naukowych (Roman Ingarden) / 97
O nieusuwalności tego, co realne / 97
Ingardenowska koncepcja ja materialnego / 122
Fenomenologia dzieł naukowych / 144
Rozdział 3. Stefanii Skwarczyńskiej koncepcja literatury stosowanej / 181
Primum vivere / 181
Okruchy życia / 207
Rozdział 4. Konstantego Troczyńskiego ujęcie literatury faktu / 239
Na progu koszmaru / 239
Fakt krytycznoliteracki / 274
Prus, Schulz i reporter na moście / 305
Zakończenie / 333
Bibliografia / 345
Summary. Hylé and noesis. Three interwar conceptions of applied literature / 361
Indeks osobowy / 365
Jacek Hnidiuk
Łukasz Wróbel
Absolwent historii i filologii polskiej UMK, doktor nauk humanistycznych. Laureat nagrody Polskiego Towarzystwa Badań nad Wiekiem Osiemnastym za najlepszą rozprawę doktorską dotyczącą szeroko ujmowanego XVIII wieku. Zajmuje się kulturą i mentalnością szlachty Rzeczypospolitej Obojga Narodów, teorią i metodologią badań egodokumentów epoki nowożytnej, a także badaniami autobiograficznymi. Współredaktor tomów Kierunki badań dydaktycznych, kierunki zmian edukacji historycznej oraz Tradycja i nowoczesność w edukacji historycznej.