Superekslibris polski. Studium o kulturze bibliofilskiej i sztuce od średniowiecza do połowy XVII wieku

Niniejsza książka stanowi pierwszą w rodzimej literaturze bibliologicznej i historyczno-artystycznej monografię superekslibrisu na ziemiach Korony oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego od średniowiecza po potop szwedzki. Ową charakterystyczną kategorię znaku własnościowego książek osadzono na tle kultury bibliofilskiej oraz sztuki w Polsce i Europie, z naciskiem położonym na takie zagadnienia jak przemiany w postawie bibliofilów wobec oznaczania ksiąg, ewolucja formalno-stylowa superekslibrisów czy też ich powiązania z różnorakimi dziedzinami plastyki i rzemiosła artystycznego. W rezultacie Czytelnik otrzymał kompleksową analizę jednego z kluczowych problemów staropolskiej kultury książki w okresie jej bujnego – i nigdy niepowtórzonego – rozkwitu.    

Wykaz skrótów nazw instytucji |9

I. Uwagi wstępne i stan badań |11
II. Zakres pojęcia |37
III. Tło europejskie |63
1. Księgi i ich właściciele |63
2. Europejskie polonika |94
IV. Początki zjawiska (do około 1500 roku) |106
V. Stulecie rozkwitu (xvi wiek) |137
1. Krąg posiadaczy |137
Królowie i ich rodziny |142
Dygnitarze kościelni |163
Możnowładztwo świeckie |177
Szlachta |182
Mieszczaństwo |187
Kler świecki i zakonny |193
2. Formy superekslibrisów i ich ewolucja |196
Wczesne układy kompozycyjne |197
Późnogotyckie i wczesnorenesansowe formy tarcz herbowych |203
Renesansowe tarcze italianizujące |207
Początki motywu wieńca |209
Renesansowa klasyczność |212
Formy ewolucyjne wieńca, tarcz i kartuszy |222
Renesansowe formy pieczętarskie |234
Samodzielne przedstawienia kompletnych herbów |242
Tarcze i kartusze z herbami Jagiellonów, Stefana Batorego i Zygmunta III |245
Podwójny superekslibris Zofii Jagiellonki |248
Prekursorskie wzory superekslibrisów Jana Ponętowskiego i Jerzego Radziwiłła |249
Superekslibrisy plakietowe i formy pokrewne |250
Upowszechnienie superekslibrisów introligatorskich |257
Problem tarcz i kartuszy herbowych |257
Problem wieńców i otoków |273
Superekslibrisy napisowe |285
Superekslibris haftowany Anny Jagiellonki oraz Mikołaja Radziwiłła Czarnego |313
Superekslibrisy w metalu |315
Inne sposoby oznaczania własności ksiąg na zewnątrz woluminów |321
VI. Półwiecze stagnacji (pierwsza połowa xvii wieku) |328
1. Krąg posiadaczy |328
Królowie i ich rodziny |329
Kler świecki i zakonny |341
Magnateria i szlachta |346
Mieszczaństwo |352
2. Formy superekslibrisów i ich ewolucja |361
Tradycja renesansowego wieńca |362
Zygmuntowskie precjoza superekslibrisowe |370
Późny rollwerk i schweifwerk w superekslibrisach właściwych |373
Wczesnobarokowe kompozycje w owalu |382
Superekslibrisy plakietowe |386
Dominacja superekslibrisów introligatorskich |388
Problem tarcz i kartuszy herbowych |388
Problem samoistnych godeł |398
Problem otoków |399
Bogatsze formy obramień herbu |402
Superekslibrisy napisowe |406
Superekslibrisy złotnicze |408
Superekslibrisy haftowane |410
Inne formy superekslibrisów |411
VII. Superekslibris a sztuki plastyczne |414
1. Superekslibris a pieczęcie |414
2. Superekslibris a grafika |418
3. Dualizm funkcjonalny klocków drzeworytniczych |433
4. Superekslibris a inne dziedziny sztuk plastycznych |440
VIII. Zagadnienia techniczne i organizacyjne |450
1. Wykonawstwo tłoków i plakiet |450
2. W warsztacie introligatora |464
3. Rodzaje zleceń |475

IX. Podsumowanie |488
Tablice |495
Wybrana bibliografia |519
Summary |562
Spis tablic i ilustracji |565
Indeks osób | 582

Aleksander

Arkadiusz Wagner