Człowiek. Jego natura i stanowisko w świecie

Przedłożona polskiemu czytelnikowi praca Człowiek. Jego natura i stanowisko w świecie (1940) stanowi przełomowe, klasyczne już dzieło z zakresu antropologii filozoficznej. Gehlen przedstawia w nim koncepcję człowieka jako istoty ułomnej (Mängelwesen): człowiek przychodzi na świat pozbawiony wyspecjalizowanych instynktów, organów ataku i obrony, nieprzystosowany do życia w ściśle określonym środowisku. Niekorzystny punkt wyjścia wymusza na nim konieczność samodzielnego przekucia pierwotnych słabości w środki umożliwiające mu przetrwanie w niebezpiecznym, obojętnym na jego potrzeby świecie. Człowiek rozpoczyna zatem swoją przygodę z życiem jako swoisty homo defectus, a kończy ją jako Prometeusz, który potrafi stworzyć skomplikowany świat kultury i podporządkować sobie siły przyrody. Podstawową kategorią w projekcie antropologicznym Gehlena jest działanie, które kompensuje wszystkie wrodzone braki biologiczne człowieka, odciąża jego organizm od zalewu bodźców, reguluje nieustabilizowaną energię popędową, a przede wszystkim stanowi podłoże dla rozwoju symbolicznego języka oraz instytucji, na których opiera się każda kultura.

Stanisław Czerniak, Rafał Michalski, Arnold Gehlen jako klasyk antropologii filozoficznej XX wieku / 7
Droga filozofa do antropologicznego opus magnum (1904–1935) / 7
Gehlen a tradycja antropologii filozoficznej, inspiracje biologiczne / 18
„Zwrot antropologiczny” – Człowiek. Jego natura i stanowisko w świecie / 36

Wprowadzenie
1. Człowiek jako biologiczna osobliwość / 45
2. Odrzucenie schematu stopni / 58
3. Pierwsze pojęcie człowieka / 69
4. Kontynuacja tej samej intuicji / 80
5. Działanie i język / 86
6. Działanie i popędy / 91
7. Nadwyżka popędowa i kontrola popędów / 98
8. Prawo odciążenia – rola świadomości / 104
9. Zwierzę i jego wokółświat. Herder jako prekursor / 116

Część I. Szczególne morfologiczne stanowisko człowieka
10. Prymitywizmy organologiczne / 133
11. Teoria Bolka i pokrewne teorie / 150
12. Problem ewolucji człowieka / 175

Część II. Percepcja, ruch, język
13. Elementarne procesy koliste w interakcji / 185
14. Kontynuacja /196
15. Granice zwierzęcych osiągnięć / 205
16. Optyczne postacie i symbole/ 215
17. Wyobraźnia motoryczna i sensoryczna / 241
18. Motoryczny symbolizm / 249
19. Dwa korzenie języka / 255
20. Rozpoznanie. Trzeci korzeń języka / 259
21. Teoria zabawy – czwarty korzeń języka / 268
22. Rozszerzenie zakresu doświadczenia / 277
23. Wyższe doświadczenie na poziomie motorycznym / 288
24. Dźwiękowe gesty. Piąty korzeń języka / 294
25. Zaplanowane działania / 300
26. Rekapitulacja omówionych podstaw języka / 304
27. Element samego języka / 309
28. Pierwotne czynniki rozwoju języka / 316
29. Skutki rozwoju języka: wyobrażenie / 323
30. Skutki rozwoju języka: dostosowanie się świata wewnętrznego i zewnętrznego / 328
31. Bezgłośne myślenie / 337
32. Problemy pochodzenia języka / 341
33. Dalszy rozwój języka / 349
34. Specyficzne dla języka fantazmaty / 360
35. Poznanie i prawda / 368
36. Pewność irracjonalnego doświadczenia / 382
37. Przyczynek do teorii wyobraźni / 398

Część III. Prawa rządzące ludzkimi popędami. Charakter. Problem ducha
38. Odrzucenie teorii popędów / 413
39. Dwa prawa rządzące popędami. Hiatus / 419
40. Otwartość na świat popędów / 425
41. Dalsze prawa rządzące ludzkimi popędami / 438
42. Nadwyżka popędowa. Prawo chowu / 447
43. Charakter / 462
44. Ekspozycja kilku problemów ducha / 475

Rafał Michalski, Jarosław Rolewski, Człowiek. Jego natura i stanowisko w świecie – komentarz filozoficzny / 503
Uwagi tłumaczy / 503
Człowiek. Jego natura i stanowisko w świecie – korekty pierwszego
wydania / 517

Arnold Gehlen