Polityka doświadczenia. Clement Greenberg i tradycja formalistycznej krytyki sztuki

Stworzona przez Clementa Greenberga wykładnia modernizmu jest do dzisiaj obecna w świecie sztuki jako „negatywny układ odniesienia” dla aktualnych koncepcji i stanowisk. Książka stanowi próbę zmierzenia się z utrwalonym i niejednokrotnie uproszczonym obrazem poglądów amerykańskiego krytyka, jak również zbadania tego, jak przyjęty przezeń model interpretacji sytuował się na szerszej, rozumianej – geograficznie i historycznie – mapie nowoczesnej sztuki i teorii sztuki. Począwszy od dziewiętnastowiecznych koncepcji autonomizmu estetycznego i „czystej formy”, przez formalistyczne teorie percepcji i interpretacje nowoczesnej twórczości, ukazane są złożone genealogie dziewiętnastowiecznego formalizmu w myśli o sztuce. Wraz z pytaniem o znaczenie Greenbergowskiego dziedzictwa są omawiane również konteksty polemik z lat 60. i 70., związanych z doświadczeniami ówczesnej awangardy.
Przyjęta w książce perspektywa wiąże się z postulowanym w humanistyce ostatnich lat powrotem do kategorii doświadczenia jako ośrodka przecinania się kulturowych wzorców z tym, co subiektywne i jednostkowe. Spojrzenie na tradycję formalistycznej krytyki pod kątem jej związków z konkretnymi praktykami artystycznymi i implikowanych odbiorczych nastawień stanowi próbę przełamania utrwalonych wyobrażeń na temat formalizmu jako chłodnej, bezosobowej metody bądź wizji estetycznego autonomizmu izolującej fakty artystyczne od innych zjawisk. Celem podjętych w książce analiz nie jest rekonstrukcja doktryny, która wtórnie nadawałaby jej zamknięty charakter, ale uchwycenie wzorców doświadczenia, jakie były angażowane i legitymizowane w formalistycznej krytyce sztuki.

Wprowadzenie / 9

Część I. Modernizm i formalizm
Rozdział 1. W stronę autonomii widzenia / 21
Rozdział 2. „Emocja estetyczna” i „forma znacząca” – formalizm estetyczny w kręgu Bloomsbury / 33
Rozdział 3. Początki krytyki formalistycznej a modernizm / 47
Rozdział 4. „Kubizm i sztuka abstrakcyjna” – formalistyczny modernizm Alfreda Barra / 55

Część II. Clement Greenberg – modernizm jako „krytyka z wewnątrz”
Rozdział 1. W kręgu „partisan review” – brecht, awangarda, zaangażowanie / 75
Rozdział 2. Apollińskie oblicze awangardy / 95
Rozdział 3. Czystość, płaskość, optyczność / 113
Rozdział 4. Doświadczenie i doktryna / 133
Rozdział 5. Władza sądzenia i społeczna gra konwencji / 149
Rozdział 6. Modernistyczny uniwersalizm i żydowska tożsamość / 161

Część III. Rewizje i kontynuacje
Rozdział 1. „Inne kryteria” i nowe doświadczenia / 179
Rozdział 2. Obecność obrazu. Pochłonięcie i teatralność w krytyce Michaela Frieda / 187
Rozdział 3. Doświadczenie w poszerzonym polu. Strukturalistyczny formalizm Rosalind Krauss / 205

Zakończenie / 219
Bibliografia / 227
Nota bibliograficzna / 237
Summary/ 239
Indeks osobowy / 243

Agnieszka Rejniak-Majewska