Kalekująca nowoczesność a literatura. Dialektyczne przygody u zarania polskiej modernizacji

Celem książki jest wykorzystanie analizy literatury powstającej w czasach wielkich przemian pierwszej połowy XIX wieku do tego, by inaczej spojrzeć na początki polskiej nowoczesności i zdać relację z jej specyfiki wynikającej z półperyferyjnej modernizacji stojącej u jej genezy.

Podporządkowana pozycja w ramach systemu-świata skutkuje tym, że modernizacja półperyferiów już od swojego punktu wyjścia wpada w inną trajektorię rozwoju niż ta znana z krajów centrum. Cechuje ją „koegzystencja asynchronizmów” oraz tendencja do ponownego nadawania życia formom i instytucjom, które wydawały się już przekroczone w postępie dziejów. W tym sensie można powiedzieć – trawestując Karola Marksa – że historia modernizacji powtarza się dwa razy: raz jako tragedia, drugi raz jako farsa. Jako że modernizacja jest warunkiem możliwości oraz motorem nowoczesności jako szerokiej formacji kulturowo-społecznej, to nie inaczej sytuacja wygląda w sferze dyskursywnych zmagań z artykulacją nowej epoki. W literaturze polskiej pierwszej połowy XIX wieku odnajdujemy żywiołową dialektykę radykalnych idei nowoczesnego przełomu i idei będących anachronicznym trwaniem przedkrytycznej formacji myślowej.

„Kalekująca” nowoczesność to właśnie nowoczesność, która mimo swoich obiektywnych ograniczeń – takich jak brak odpowiedniej bazy społecznej, ugruntowanych pojęć albo rozwiniętej samowiedzy – odważnie podejmuje próby zmierzenia się z wyzwaniami swojej epoki, mimo że z konieczności nierzadko w tych próbach błądzi i sięga po protezy ideologiczne bądź anachroniczne dyskursy. Zaproponowana w książce interpretacja twórczości polskich romantyków ukazuje ich jako świadków turbulentnych narodzin polskiej nowoczesności, a ich dzieła jako swoiste pole doświadczalne, gdzie są testowane różne sposoby myślowego odniesienia do specyficznej nowoczesności przypadającej w udziale półperyferiom. Początek nowoczesności w Polsce to traumatyczne narodziny z wszystkimi ich problemami, a nie spóźnione powtórzenie drogi znanej z centrum dziejów.

Wywiad o książce: https://www.youtube.com/watch?v=cPpFzTz_PBo 

Wstęp / 7

Część I
Rozdział 1. Marks / 29
Rozdział 2. Nietzsche / 63
Rozdział 3. Weber / 97
Rozdział 4. Hegel / 111

Część II
Rozdział 1. Romantyzm: weltanschauung czy ideologia? / 135
Rozdział 2. Ontologie nowoczesności: o nowoczesnościach alternatywnych i zwielokrotnionych / 157

Część III
Rozdział 1. Trzecia część Dziadów wobec nowoczesności / 197
Rozdział 2. Krasińskiego Mickiewiczem / 261
Rozdział 3. „Energia to wieczna rozkosz”: Nie-boska komedia i egzorcyzmowanie fascynacji / 273
Rozdział 4. Mistyka polityczna / 331
Rozdział 5. Genezis z ducha, czyli o podmiotowości i naturze / 355
Rozdział 6. Witalistyczny tanatyzm Juliusza Słowackiego / 385

Zakończenie / 469
Bibliografia / 477
Summary / 497
Indeks osób / 503

Maria Janoszka

Kacper Kutrzeba