Stamtąd – tu. Obrazy tożsamości kazachstańskich Polaków w kontekście repatriacji

Osoby polskiego pochodzenia z Kazachstanu – wskutek procesów wywołanych zmianami ustrojowymi w Europie Środkowo-Wschodniej i byłym Związku Radzieckim – stanęły w obliczu konieczności rekonstrukcji własnej tożsamości społeczno-kulturowej. Autorka książki, posługując się narzędziami badawczymi antropologii kulturowej, podejmuje próbę zobrazowania wyników tych rekonstrukcji, głównie w oparciu o rozmowy z polskimi repatriantami z Kazachstanu. Ukazujące się w ten sposób obrazy można opisać i zrozumieć, spoglądając jedynie przez pryzmat zmieniających się historycznych, politycznych, społecznych i kulturowych „krajobrazów”, które współkształtowały poczucie etnicznej i narodowej przynależności tych osób. To właśnie repatriacja, jako ich ostatnia migracja, determinuje konstrukcję książki, tworząc oś podziału na życie „tam” i „tu” oraz jednocześnie symboliczną granicę. Jej przekroczenie stanowi, większe niżby się wydawało, wyzwanie dla autoidentyfikacji repatriantów.

W książce wiele miejsca poświęcono krytycznej analizie postaw społeczeństwa przyjmującego wobec przybyszy, poszukując jednocześnie przyczyn rozbieżności w dyskursie oficjalnym oraz społecznym dotyczącym tej grupy. Charakter społeczności repatriantów, postrzeganej (także przez własnych reprezentantów) jako „swoi” i „obcy” jednocześnie, skutkuje wieloma konsekwencjami w procesie adaptacji w Polsce. Odnosząc się do tej specyfiki, autorka wskazuje m.in. na zawodność dostępnych narzędzi teoretycznych wykorzystywanych w badaniu tej grupy, chwilami podając także w wątpliwość utrwalone schematy dominujące w postrzeganiu egzystencji repatriantów w Polsce.

Wprowadzenie / 7

CZĘŚĆ PIERWSZA – TAM
Ukraina / 23
Deportacja / 33
Obywatele ZSRR / 41
Nowy Kazachstan / 47
Przebudzenie etniczne / 47
Populacja, demografia i przekaz pokoleniowy / 51
Sytuacja ekonomiczna i wykształcenie / 54

Wyznaczniki identyfikacji narodowej i etnicznej / 57
Język / 57
Religia / 62
Samoidentyfikacja a wewnętrzne i zewnętrzne kryteria przynależności narodowej w świetle badań / 66
Więzi terytorialne / 70

CZĘŚĆ DRUGA – TU
Formalności i potrzeby bytowe / 81
Adaptacja kulturowo-społeczna / 85
Różnice kulturowe / 85
Więzi rodzinne / 87
Relacje społeczne / 93
„Chłop zza Buga” / 94
…i miejscowi Polacy / 100
Język w kontekście adaptacji / 102
My i Oni / 112
Stosunek do repatriantów w świetle sondaży / 126
Adaptacja – podsumowanie / 131

Tożsamość społeczno-kulturowa repatriantów / 139
Spuścizna kazachstańska / 139
Znaczenie identyfikacji narodowej / 139
Konwersja / 141
Przebudzenie / 144
Więzi terytorialne / 146
Identyfikacja narodowa / 156
Pochodzenie / 156
Kultura… / 158
…i mentalność / 162
Zmiana imienia i nazwiska / 165
Miejsce identyfikacji narodowej w strukturze tożsamości / 168

Refleksje końcowe / 175
Swoi i obcy po repatriacji / 175
Skutki odrzucenia / 179
Zmiana kryteriów samooceny / 181
„Żelazny Polak”, czyli konflikt wartości / 186
Presja zewnętrzna i wewnętrzna / 189
„Albo – albo?” / 194
Wolny wybór / 197
Zakończenie / 203
Bibliografia / 207

Joanna Książek