Warsztat artysty malarza w XVIII stuleciu na przykładzie dzieł Szymona Czechowicza (1689−1775) oraz twórców jego kręgu

Niniejsza publikacja poświęcona jest zagadnieniom warsztatu malarskiego artystów w XVIII stuleciu, ze szczególnym uwzględnieniem Szymona Czechowicza − jednego z najwybitniejszych polskich twórców aktywnych w tym czasie. Głównym celem badań była rekonstrukcja procesu twórczego − etapów i metod realizacji obrazów oraz technicznej strony malarstwa, a także przybliżenie realiów tego zawodu: edukacji, organizacji pracy, pracowni, jej zasobu − używanych narzędzi, materiałów i akcesoriów, a także ich dostępności.

Dzięki temu autorka stworzyła bank danych dotyczących metod i materiałów w warsztacie Czechowicza, które – być może − staną się bazą do porównań, ułatwiającą datowanie oraz służącą weryfikacji autorstwa przypisywanych mu prac. Jako że badania objęły także obrazy artystów związanych z jego pracownią (tych znanych z nazwiska), autorka podjęła próbę opisania wpływu Szymona Czechowicza na ukształtowanie ich warsztatu.

Wstęp / 7

Życie i twórczość Szymona Czechowicza / 15

Kształcenie artystyczne w XVIII stuleciu / 31
Formy i metody kształcenia / 31
Podręczniki do nauki w XVIII stuleciu / 46
Edukacja w atelier Szymona Czechowicza / 49

Pracownia malarza w XVIII stuleciu i jej wyposażenie / 52
Pracownia Szymona Czechowicza i twórców jego kręgu oraz jej wyposażenie / 52
Pomoce naukowe i wzorce ikonograficzne / 77
Organizacja pracy / 83

Materiały artystyczne w XVIII wieku w Rzeczypospolitej – handel, asortyment, ceny / 89
„Sklepy zaopatrzenia artystów malarzy” w XVIII wieku / 89
Oferta handlowa dostawców i „producentów” materiałów artystycznych / 97
Ceny materiałów / 102

Rysunek / 104
Typy, źródło i funkcja rysunków Czechowicza / 104
Narzędzia i materiały rysunkowe / 120
Charakterystyka narzędzi rysunkowych / 125
Rysunki wykonane czerwoną kredką i sangwiną / 125
Rysunki wykonane tuszem / 128
Rysunki wykonane ołówkiem i czarną kredką / 129
Proces wykonania rysunku – indywidualizm artysty / 133
Rysunek jako podstawa obrazu / 139

Rola malarskich oraz rysunkowych bozzetti i modelli w twórczości Szymona Czechowicza / 142

Kompozycja / 159
Proces komponowania obrazu / 159
Pierwowzory kompozycji Szymona Czechowicza / 161
Cechy kompozycji / 183
Powielanie motywów – rozwiązania obiegowe i autorskie / 183
Powielanie kompozycji o tym samym temacie / 195
Powielanie układu kompozycyjnego w pracach o różnym temacie / 201

Przygotowanie podobrazia / 207
Krosna pomocnicze / 207
Krosna ekspozycyjne / 211
Gwoździe / 221
Podobrazia płócienne / 227
Izolacja płótna / 238
Gruntowanie płócien / 241
Podobrazia metalowe / 252
Przygotowanie podobrazia metalowego do gruntowania i malowania / 254
Gruntowanie podłoży metalowych / 254
Rysunek na gruncie / 256

Warstwy malarskie / 272
Paleta Szymona Czechowicza – pigmenty i barwniki / 272
Biele / 273
Czerwienie / 275
Pigmenty koloru niebieskiego / 282
Fiolety / 285
Zielenie / 285
Żółcienie / 286
Brązy / 290
Czernie / 291
Organizacja palety / 296
Mieszanie pigmentów – uzyskiwanie farb / 298
Spoiwa / 298
Sposób opracowania malarskiego i struktura obrazu / 299
Karnacje / 304
Włosy i zarost / 305
Szaty białe / 305
Szaty czerwone / 305
Szaty różowe / 309
Szaty niebieskie / 309
Szaty żółte / 309
Szaty zielone / 309
Szaty brązowe / 313
Szaty czarne / 313
Architektura / 313
Niebo / 313
Zieleń pejzażu / 316
Laserunkowy brąz do wykańczania kompozycji / 316
Wypełniacze w farbach warstw spodnich / 316
Portrety / 323
Autorskie przemalowania – pentimenti / 327
Werniksowanie / 328
Kolor w malarstwie Szymona Czechowicza oraz twórców jego kręgu / 336

Problematyka atrybucji i datowania prac z warsztatu Szymona Czechowicza / 380
Błędne atrybucje / 380
Sygnatury / 396
Datowanie / 401

Zakończenie / 416
Aneks – tabele / 419
Wykaz skrótów / 452
Bibliografia / 455
Spis ilustracji / 482
Spis tabel / 499
Indeks osób / 500
Indeks topograficzny / 512

Ewa Doleżyńska-Sewerniak