Rok wydania:2011Nr wydania:pierwszeLiczba stron:244ISBN:978-83-231-2673-7Format:148 x 210 mm
OPIS
Jeszcze do niedawna sztukę sakralną XIX wieku uważano za wytwór niższej kategorii, pozbawiony większej wartości artystycznej i treściowej głębi. Książka stara się pokazać, że było wręcz przeciwnie, że mianowicie architekturze kościelnej w epoce historyzmu przypisywano znaczenia symboliczne niemniej poważne niż w czasach wcześniejszych. Po upadku witruwianizmu jako obowiązującej wykładni budownictwa, co nastąpiło w drugiej połowie XVIII stulecia, na nowo zdefiniowano podstawy architektury, wskazując na rolę charakteru i „mówiącej" formy. Na tej podstawie skonstruowano koncepcję znaczenia stylów historycznych, rozwijaną w kręgu wszystkich konfesji chrześcijańskich. Natomiast w obrębie katolicyzmu sięgać zaczęto do średniowiecznych traktatów teologicznych i liturgicznych, odnajdując w nich podstawy dla symbolicznej wykładni całego budynku kościelnego, jego części i zdobiących go dekoracji. W książce zanalizowano zapomniane i nieprzywoływane od końca XIX wieku teksty rozpraw na temat symbolicznej wymowy świątyń katolickich, pochodzące z Francji, Niemiec, Polski i częściowo Wielkiej Brytanii. Dokonano też próby interpretacji owego materiału w kontekście fundamentalnych pojęć takich jak styl, sacrum i reprezentacja.
Nominacja do Nagrody im. Jana Długosza (2012)
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie / 9
Rozdział 1. Oczyszczanie pamięci / 17 Wiek XIX: koniec czy odrodzenie symboliki w sztuce sakralnej? / 17 Pamięć i historia/ 20
Rozdział 2. Tradycja symboliki architektury sakralnej / 31 Antropologiczne źródła symbolizmu architektury / 31 Symbolika kościołów bizantyńskich / 32 Symbolika średniowiecznych kościołów świata łacińskiego / 36 Renesansowa symbolika architektury sakralnej / 42 Sobór trydencki i kontrreformacja / 52 Barokowa wspaniałość i teatralizacja / 59 Poziomy i odmiany znaczeń symbolicznych / 62
Rozdział 3. Oświecenie i redukcjonizm / 63 Oświeceniowa krytyka baroku / 63 Redukcja totalna i zerwanie z symbolizmem / 64 Charakter i architecture parlante / 69 Reakcja przeciw pobożności barokowej i powrót do źródeł / 73 Skutki oświecenia / 80
Rozdział 4. W poszukiwaniu uniwersalnej podstawy / 85 Odwrót od uniwersalności sztuki klasycznej / 85 Poszukiwanie tożsamości / 94 Koniec witruwianizmu / 99 A jednak grecja? / 104 „Żywa geometria"/ 107 Kosmiczna symbolika figur geometrycznych / 111 Ku symbolice szczegółowej/ 113
Rozdział 5. Mowa stylów i poszukiwanie sacrum / 115 Styl chrześcijański / 115 Styl jako wyraz ducha i tożsamości chrześcijańskiej / 118 Sacrum jako wyraz nowoczesnej religijności / 123 Architektura jako styl / 129
Rozdział 6. W kręgu archeologii i ikonografii chrześcijańskiej / 135 Obecność kościoła w świecie: restauracja i konfesjonalizacja / 135 Dziewiętnastowieczna archeologia i ikonografia chrześcijańska / 140 Symbolika kościoła w świetle studiów nad tradycją / 147 Usytuowanie kościoła - sacrum i profanum / 150 Ryt poświęcenia kamienia węgielnego i podstawy symboliki budowli sakralnej / 151 Sens typologiczny: świątynia Salomona / 153 Sens alegoryczny: symbolika planów i części budowli kościelnych / 155 Od rzutu prostokątnego do formy krzyżowej / 155 Symbolika planu krzyżowego / 157 Skrzywienie osi kościoła / 160 Symbolika części budowli kościelnej / 160 Symbolika liczb / 162 Budowla kościelna jako obraz kościoła / 165 Sens tropologiczny: budowla sakralna jako droga chrześcijanina / 167 Sens anagogiczny: kościół jako wyobrażenie niebiańskiej jerozolimy / 170 Ryt konsekracji kościoła jako summa symboliki budowli sakralnej / 171 Ikonografia i symbolika dekoracji kościelnej / 172 Reprezentacja i mit / 186
Zakończenie / 191 Koniec epoki / 191 Rzut oka na wiek xx / 194 Ostatnie słowo autora / 203 Bibliografia / 205 Summary / 231 Indeks osobowy / 233
Recenzje
2024-03-13 10:33:39
Jacek Hnidiuk
Dzieło nie jest jednak w żadnej mierze – jeżeli ktokolwiek mógłby tak pomyśleć – pozycją spod znaku leksykonów czy też książką o sakralnych symbolach w stylu Dana Browna, chociaż rzeczywiście symbolika odgrywa w niej pierwszorzędne znaczenie. Nie jest dziełem popularnonaukowym. To solidna monografia, bogata w źródła, ilustrowana szkicami, grafikami, reprodukcjami i zdjęciami. Bałus pisze o idealnych (wg zamierzeń architektów i teologów) kościołach renesansu, budowanych na planie koła lub sześcianu, o nadmiarze i przepychu w wystroju świątyń w okresie baroku oraz redukcji tych ozdobników podług trendów oświeceniowych (kościół miał bowiem służyć modlitwie i skupieniu, a nie odwracać uwagę wiernych zbędnymi detalami architektonicznymi i ikonograficznymi). Przeczytamy o sposobach orientowania kościołów, ich lokacji na wzgórzach, co miało oczywiście symboliczne znaczenie. Dowiemy się o częstych inspiracjach europejskich architektów najświętszą z sakralnych budowli, czyli świątynią jerozolimską, lub o symbolice liczb, przejawiającej się np. w liczbie kościelnych naw czy portali, która nigdy nie była jedynie sumą wyliczeń planistów, ale opierała się na odniesieniach religijnych. Chyba odwiecznym problemem architektów różnych wieków był dylemat, jak połączyć sferę ducha z architekturą, jak sprawić, aby w kamiennych ścianach naprawdę chciał zamieszkać Bóg. Wojciech Bałus w interesujący sposób stara się udzielić czytelnikowi odpowiedzi nie tylko na to, ale i na wiele innych pytań.
Fragment recenzji opublikowanej w miesięczniku „Forum Akademickie” (5/2012)
Autorzy
Wojciech Bałus
Ur. 1961, historyk sztuki; studiował też filozofię. Profesor zwyczajny w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się teorią i historią sztuki XIX-XXI wieku. Redaktor rocznika „Modus. Prace z Historii Sztuki" i serii „Ars Vetus et Nova". Przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowego Corpus Vitrearum. Członek zwyczajny Hessische Akademie der Forschung und Planung im Ländlichen Raum i członek AICA. Autor książek: Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki (1996), Malarstwo sakralne (2001), Krakau zwischen Traditionen und Wegen in die Moderne. Zur Geschichte der Architektur und der öffentlichen Grünanlagen im 19. Jahrhundert (2002), Figury losu (2003), Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX: część pierwsza (współautor, 2003), Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX: część druga. Matejko i Wyspiański (2007).