Makrozoobentos centralnych części płytkich jezior nizinnych różnych typów na tle wybranych parametrów abiotycznych wody i osadów dennych

Jeziora stanowią istotny element naszego krajobrazu. Chociaż ich łączna powierzchnia stanowi na ogół niewielką część w porównaniu z powierzchnią lądu, nie ulega wątpliwości, że odgrywają one bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu biosfery. W celu porządkowania zdobywanej wiedzy człowiek stara się klasyfikować otaczającą nas rzeczywistość, zamykając ją w wyróżnionych przez siebie różnych kategoriach. Dotyczy to również jezior. W zależności od zamierzonych celów stosujemy rozmaite kryteria podziału, którymi mogą być np. położenie (jeziora górskie i nizinne), pochodzenie (tektoniczne, polodowcowe), trofia (oligo-, eutroficzne), czas retencji wody (przepływowe, nieprzepływowe), czy konkretne cechy bezpośrednio związane z morfometrią, jak np. powierzchnia (małe i duże) lub głębokość (płytkie i głębokie). Ostatnie kryterium, chociaż pojawiło się stosunkowo niedawno, tzn. pod koniec lat 80' ubiegłego stulecia, zasługuje na uwagę, ponieważ według Katalogu Jezior Polskich (1997) uwzględniającego 2900 jezior rozmieszczonych na terenie całej Polski, aż 66% stanowią jeziora, których głębokość średnia nie przekracza 5 m, a uzyskane dotychczas wyniki, wskazujące na znaczne różnice między jeziorami płytkimi i głębokimi, w pełni potwierdzają zasadność tego podziału. Konsekwencją odmienności i dużego znaczenie tego typu zbiorników są odbywające się regularnie co 3 lata (od 1992 roku) międzynarodowe konferencje w całości poświęcone tematyce płytkich jezior.
Chociaż nasza wiedza hydrobiologiczna dotycząca struktury i funkcjonowania tych jezior jest coraz większa, to z uwagi na stosunkowo krótki czas prowadzonych pod tym kątem badań, wiele zagadnień nadal pozostaje niewyjaśnionych, a prawdziwość wysuwanych hipotez często wymaga dalszego testowania. Ponadto wraz z napływem informacji pojawiają się nowe, istotne pytania stymulujące do kontynuowania i poszerzenia zakresu badań. Uwzględniając powyższe informacje, niniejsza praca poświęcona jest zagadnieniom, które dotyczą niektórych elementów struktury płytkich, eutroficznych jezior, z uwzględnieniem zależności zachodzących między wybranymi elementami biotopu i biocenozy.

1. Wstęp /7
1.1. Jak powstają płytkie jeziora? /8
1.2. Różnice między jeziorami głębokimi i płytkimi /8
1.3. Podział płytkich jezior /15
1.4. Teoria „alternatywnych stanów stabilnych płytkich jezior" /17
1.5. Różnice między płytkimi jeziorami wynikające z ich położenia geograficznego /26
1.6. Makrozoobentos płytkich jezior /30
1.7. Uzasadnienie podjęcia badań /34
2. Opis terenu badań /39
2.1. Jeziora makrofitowe /40
2.2. Jeziora fitoplanktonowe /42
3. Materiały i metody /47
3.1. Fauna denna i parametry abiotyczne /47
3.2. Eksperyment terenowy /54
3.3. Statystyczne opracowanie uzyskanych wyników /58
4. Wyniki /62
4.1. Parametry abiotyczne /62
4.1.1. Woda/62
4.1.2. Osady denne /72
4.2. Fauna denna /82
4.2.1. Skład taksonomiczny, różnorodność i struktura dominacji /82
4.2.2. Zagęszczenie /89
4.2.3. Biomasa /95
4.3. Zmiany wyróżnionych parametrów abiotycznych i struktury fauny dennej w kolejnych latach badań /101
4.4. Czynniki wpływające na skład taksonomiczny i obfitość fauny dennej /105
4.5. Eksperyment terenowy /113
4.5.1. Podstawowe parametry abiotyczne wody /113
4.5.2. Parametry abiotyczne osadów dennych /114
4.5.3. Struktura fauny dennej /118
5. Dyskusja /123
5.1. Parametry abiotyczne /123
5.1.1. Woda /123
5.1.2. Osady denne /130
5.2. Fauna denna /137
5.2.1. Skład taksonomiczny i różnorodność /137
5.2.2. Zagęszczenie i biomasa /152
5.3. Zmiany wyróżnionych parametrów abiotycznych i struktury fauny dennej w kolejnych porach roku /160
5.4. Zmiany wyróżnionych parametrów abiotycznych i struktury fauny dennej w kolejnych latach badań /162
5.5. Czynniki wpływające na skład taksonomiczny i obfitość fauny dennej /166
5.6. Eksperyment terenowy /170
6. Uwagi końcowe /176
7. Podsumowanie i wnioski /178
8. Literatura /181
9. Spis tabel i załączników /202
10. Macrozoobenthos of central parts of shallow lowland lakes of different types against a background of selected abiotic parameters of water and bottom sediments (Summary) /204

Janusz Żbikowski