Zasada bezpośredniości wyborów i jej gwarancje w polskim prawie wyborczym

Zasada bezpośredniości wyborów w polskim prawie wyborczym ma status podstawowej zasady prawa rządzącej wyborami. Jednak choć od początków II RP ma rangę konstytucyjną, trudno twierdzić, że została jednoznacznie zdefiniowana, a jej treść stanowi pojęcie zastane. Nigdy nie istniała legalna definicja pojęcia zasady bezpośredniości. W ujęciu doktryny również nie można mówić o jednolitym jej rozumieniu. Najczęściej powtarzanym elementem wyjaśniającym pojęcie jest wybieranie przez wyborców swoich przedstawicieli wprost, a także zgodne przeciwstawianie jej wyborom pośrednim. Konieczność wystąpienia jednostopniowości wyborów, aby można było mówić o ich bezpośredniości, to najmniej kontrowersyjna jej konsekwencja. Spór o znaczenie osobistego głosowania dla istoty zasady nie został zaś zakończony nawet wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lipca 2011 roku. Książka przedstawia zagadnienia związane z najszerszym rozumieniem zasady bezpośredniości w uporządkowany i usystematyzowany sposób. Stanowi próbę odpowiedzi na pytania o to, czy zasada bezpośredniości sprowadza się wyłącznie do przeprowadzania wyborów jednostopniowych i jakie są jej relacje z instytucjami osobistego i imiennego głosowania.

Wstęp / 9

Rozdział 1. Zasada bezpośredniości jako podstawowa zasada prawa rządząca wyborami / 15
1. Geneza / 17
2. Kontrowersje wokół rozumienia zasady bezpośredniości wyborów / 29
3. Zasada bezpośredniości w regulacjach prawnych / 36
3.1. Akty prawa międzynarodowego / 37
3.2. Ustawy zasadnicze / 40
3.2.1. Konstytucje polskie / 41
3.2.2. Konstytucje w pozostałych państwach członkowskich Unii Europejskiej / 43
4. Konkluzje / 49

Rozdział 2. Zasada bezpośredniości wyborów w II Rzeczypospolitej / 51
1. Prawna regulacja zasady /51
1.1. Wybory do sejmu / 51
1.1.1. Wybory do Sejmu Ustawodawczego / 53
1.1.2. Wybory do sejmu pod rządami Konstytucji marcowej / 55
1.1.3. Wybory do sejmu pod rządami Konstytucji kwietniowej / 57
1.2. Wybory do senatu / 60
1.2.1. Wybory do senatu pod rządami Konstytucji marcowej / 62
1.2.2. Wybory do senatu pod rządami Konstytucji kwietniowej / 63
1.3. Wybory lokalne / 65
1.3.1. Wybory lokalne pod rządami Konstytucji marcowej / 66
1.3.2. Wybory lokalne pod rządami Konstytucji kwietniowej / 69
2. Sposób głosowania i ustalenie wyników wyborów / 71
2.1. Wybory do sejmu i do senatu / 72
2.2. Wybory lokalne / 77
3. Poglądy doktryny / 84
4. Konkluzje / 90

Rozdział 3. Zasada bezpośredniości wyborów w latach 1945–1988 / 93
1. Prawna regulacja zasady / 93
1.1. Wybory do sejmu / 94
1.1.1. Wybory do Sejmu Ustawodawczego / 94
1.1.2. Wybory do sejmu pod rządami Konstytucji PRL / 95
1.2. Wybory do rad narodowych / 101
2. Sposób głosowania i ustalenie wyników wyborów / 104
2.1. Wybory do sejmu / 104
2.1.1. Wybory do Sejmu Ustawodawczego / 104
2.1.2. Wybory do sejmu pod rządami Konstytucji PRL / 106
2.2. Wybory do rad narodowych / 111
3. Poglądy doktryny / 116
4. Konkluzje / 123

Rozdział 4. Zasada bezpośredniości wyborów w 1989 roku i w III Rzeczypospolitej / 125
1. Wybory czerwcowe 1989 roku / 125
1.1. Wybory do sejmu / 127
1.2. Wybory do senatu / 130
2. Prawna regulacja zasady w III Rzeczypospolitej / 131
2.1. Wybory do sejmu / 140
2.2. Wybory do senatu / 143
2.3. Wybory na urząd prezydenta / 145
2.4. Wybory do Parlamentu Europejskiego / 148
2.5. Wybory samorządowe / 150
2.5.1. Wybory do rad / 150
2.5.2. Wybory wójta, burmistrza, prezydenta miasta / 154
3. Sposób głosowania i ustalenie wyników wyborów / 156
3.1. Wybory do sejmu / 156
3.2. Wybory do senatu / 168
3.3. Wybory na urząd prezydenta / 170
3.4. Wybory do Parlamentu Europejskiego / 173
3.5. Wybory samorządowe / 176
3.5.1. Wybory do rad gmin / 180
3.5.2. Wybory do rad powiatów i sejmików województw / 185
3.5.3. Wybory wójta, burmistrza, prezydenta miasta / 185
4. Poglądy doktryny i stanowisko Trybunału Konstytucyjnego / 187
5. Konkluzje / 203

Rozdział 5. Zasada bezpośredniości a wybrane instytucje prawa wyborczego / 205
1. Zasada bezpośredniości a sposób głosowania / 205
1.1. Głosowanie osobiste / 205
1.2. Głosowanie przez pełnomocnika / 219
2. Zasada bezpośredniości a sposób ustalenia wyników wyborów / 226
2.1. Lista państwowa / 227
2.2. Blokowanie list / 232
2.3. Wybory bezsporne / 235
2.4. Możliwość wyrażenia preferencji wyborczych / 243
3. Konkluzje / 250

Zakończenie / 253
Bibliografia / 257

Anna Frydrych-Depka