Białoruś w XX stuleciu. W kręgu kultury i polityki

Wiek XX dla Białorusi i jej mieszkańców był okresem intensywnych przemian politycznych, narodowościowych i społecznych. Początek stulecia nie zapowiadał wszakże zakłóceń dotychczasowego porządku: ziemie białoruskie stanowiły część Rosji, nic były wyodrębnione nawet w osobną jednostkę narodowo-terytorialną. Nazwa „Kraj Północno-Zachodni", odnosząca się do siedmiu guberni Litwy i Białorusi, miała znaczenie geograficzne i określała ziemie północno-zachodnie Rosji. Hasła autonomii politycznej, wysuwane początkowo przez tzw. krajowców, później także przez Białoruska Socjalistyczną Hromadę, nie spotykały się z dobrym przyjęciem ani w Petersburgu, ani wśród znacznej części ludności chłopskiej, obawiającej się decentralizacji państwowej. Duży wpływ na sposób myślenia chłopów miała ideologia „zachodniorusizmu", która rozpowszechniała przekonanie o wspólnocie narodowej, językowej i historycznej Wielkorusinów, Białorusinów, Małorusinów, traktowanych jako trzy gałęzie „trójjedynego" narodu rosyjskiego. Wedle tej ideologii ziemie Białorusi były częścią Rosji Zachodniej. Formuła ta w XIX wieku miała za zadanie przeciwstawienie się polskiej ideologii szlacheckiej, tradycji Rzeczypospolitej, wizji Kresów Wschodnich. W ramach liberalnego nurtu zachodniorusizmu rozwijała się białoruska świadomość narodowa, jednak w początkach nowego stulecia ideologia ta była już za ciasna, by pomieścić narodowe aspiracje młodego pokolenia Białorusinów, coraz bardziej niechętnych sprowadzaniu ich do roli li tylko narodu etnograficznego. Pierwsza wojna światowa, rewolucja lutowa i przewrót bolszewicki doprowadziły do zmiany mapy politycznej Europy Wschodniej.

Dorota Michaluk