Instytucja egzorbitancji w systemie prawnoustrojowym Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Monografia naukowa pt. Instytucja egzorbitancji w systemie prawnoustrojowym Rzeczypospolitej Obojga Narodów ma na celu przede wszystkim dokonanie próby określenia roli egzorbitancji w historii ustroju oraz prawa, a także poniekąd i polityki Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W dotychczasowych badaniach nad epoką staropolską egzorbitancje nie doczekały się kompleksowego opracowania ani jako instytucja prawna, ani jako element sporów politycznych epoki. Rodzi to konieczność sformułowania nowego, całościowego spojrzenia na to zagadnienie, z wykorzystaniem instrumentów oferowanych zwłaszcza przez naukę historii prawa. 

Wykaz stosowanych skrótów /9

Wstęp / 11

Rozdział I
Egzorbitancje – informacje wprowadzające / 21
I.1. Analiza etymologiczna i semantyczna pojęcia w świetle źródeł i literatury przedmiotu / 21
I.2. Synonimy egzorbitancji i wyrażenia z nimi związane w źródłach / 32
I.3. Uwagi dotyczące genezy i wykształcenia się egzorbitancji / 40
I.4. Postulaty egzorbitancyjne jako zjawisko publicystyczne i propagandowe / 64

Rozdział II
Konstytucje egzorbitancyjne / 88
II.1. Informacje ogólne / 88
II.2. Uwagi klasyfikacyjne dotyczące konstytucji egzorbitancyjnych (egzorbitancje ogólnopolskie i partykularne, publiczne i prywatne) / 97
II.3. Charakter prawny konstytucji egzorbitancyjnych / 107
II.3.1. Naprawa egzorbitancji jako najistotniejszy komponent „poprawy praw” / 107
II.3.2. Egzekucja prawa jako podstawowy cel uchwalania konstytucji egzorbitancyjnych / 117
II.3.3. Reasumpcja konstytucji jako podstawowy instrument „naprawy egzorbitancji” / 129
II.3.4. „Objaśnianie” prawa jako instrument naprawy egzorbitancji / 145
II.3.5. Konstytucje egzorbitancyjne „objaśniające” a wykładnia prawa / 163
II.3.6. Konstytucje egzorbitancyjne jako specyficzne źródła prawa Polski przedrozbiorowej / 170
II.4. Elekcyjne artykuły egzorbitancyjne / 174

Rozdział III
Funkcja i znaczenie egzorbitancji w systemie kontroli władz publicznych w Rzeczypospolitej / 186
III.1. Kontrola i nadzór nad działalnością organów państwa w Polsce szlacheckiej – informacje ogólne / 186
III.2. Cele kontroli / 200
III.2.1. Ochrona praworządności / 200
III.2.2. Ochrona praw kardynalnych / 216
III.2.3. Instrument zapobieżenia wprowadzenia absolutum dominium / 234
III.3. Osadzenie egzorbitancji w konkretnych instytucjach systemu kontroli państwowej w Rzeczypospolitej / 250
III.3.1. Egzorbitancje a kontrola wykonywana przez „konstytucyjne” organy państwa / 250
III.3.2. Egzorbitancje a kontrola i nadzór sprawowane przez organy „antysystemu” ustrojowego Rzeczypospolitej / 291

Zakończenie / 309
Aneks – schemat graficzny systemu kontroli i nadzoru państwowego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1569–1764) / 317
Bibliografia / 319
Indeks osobowy / 335

Tomasz Kucharski