Wykaz skrótów czasopism / 9
Wprowadzenie: Historia żywienia jako integralna część historii społecznej / 13
Popularne wyobrażenia o jedzeniu i piciu w średniowieczu a rzeczywistość / 13
„Poziomy żywienia” czy historia poszczególnych produktów spożywczych? / 18
Jedzenie i picie kluczem do historii społecznej? Trzy epokowe przemiany w średniowieczu / 20
Historia żywienia i rozwój społeczeństw. Pytania metodyczne / 26
Czy w średniowieczu w ogóle istniało społeczeństwo? / 30
Część I. Jedzenie
1. „Kiedy straszny głód przetoczy się przez kraj”: bieda i strach na tle średniowiecznej codzienności / 45
Fames et mortalitas: fale głodu we wczesnym średniowieczu i w okresie jego rozkwitu / 46
Fale głodu a zniesienie ładu społecznego / 49
Głód: bicz Boży i odpowiedź Kościoła / 51
Nowe konotacje u schyłku średniowiecza: głód i drożyzna / 53
2. Sól / 61
Historia salin jako wskaźnik rozwoju społeczeństw / 63
Czym w zasadzie jest sól? Trzy formy pozyskiwania niezbędnego do życia minerału / 67
Saliny. Wyzysk ludzi i rabunkowa gospodarka lasami / 71
Siła soli kształtująca stosunki społeczne: renta, wspólnota i dziedziczenie / 79
Handel solą, trudności w transporcie soli i oddziaływanie soli na historię miast / 84
Sól i władza książęca / 88
3. Zboże, kasza i chleb / 107
Najważniejsze rodzaje zbóż i ich historia lub problematyka periodyzacji historycznej / 109
Historia młyna: stały element przemian ustroju agrarnego / 114
Zboże i kasza / 118
„Dobry chleb i dobra rada są drogie” / 120
Chleb i pieczenie: ukryte procesy ustawodawcze / 127
4. Zwierzęta, mięso i rzeźnik / 144
Skutki braku mięsa w kuchni zwykłego człowieka / 144
Podstawy posiłków mięsnych: historia świni, bydła i owcy / 146
Spożycie mięsa w średniowieczu: pytanie o istotę mięsa / 153
Względne odprężenie na rynku u schyłku średniowiecza: międzynarodowość handlu wołami / 160
Dygresja: produkty mleczne – masło i ser / 164
Rzeźnik u schyłku średniowiecza / 166
5. Podziękowania dla kury / 183
Dygresja: ptactwo jako pożywienie / 186
6. Pożywienie z zawartością białka: ryba / 192
Świeża ryba i jej wykorzystanie / 192
Rynek ryb i rybacy / 194
7. Nowa żywność u schyłku średniowiecza: śledź i sztokfisz / 198
Zapotrzebowanie na białko: solony śledź ze Skanii, suszony sztokfisz z Bergen jako produkty żywnościowe i podstawa rozwoju Hanzy / 198
Połów śledzia w Skanii i tamtejsze targi / 204
Oszustwo w handlu śledziem / 212
Zwycięstwo konkurenta, śledzia z rejonu Morza Północnego / 214
Sztokfisz / 216
8. Niedobór witamin w średniowiecznej kuchni? Owoce i warzywa / 227
Drzewa owocowe w organizacji folwarcznej / 227
Intensyfikacja uprawy drzew owocowych od XIII wieku. Założenia i skutki / 232
Warzywa / 236
9. Kontakty i transfer kulturowy w historii ziół kuchennych i przypraw / 244
Między uszlachetnioną sztuką kuchenną a środkami leczniczymi: zioła kuchenne / 244
Przyprawa: przyczynek do średniowiecznej historii mentalności / 247
Część II . Picie
Wprowadzenie: Trunki w średniowieczu / 257
1. Wino / 264
Romantyzm wina i właścicieli winnic w nowożytności oraz historyczna rzeczywistość: ciężka praca / 264
Wczesnośredniowieczna historia uprawy winorośli lub o uczeniu się w średniowieczu / 269
Przemiany krajobrazu upraw: granice uprawy wina i ich zmiany / 273
Ziemia, praca, kapitał i instytucje. Odzwierciedlenie współczesnych
terminów ekonomicznych w historii średniowiecznej uprawy wina / 277
Winoznawstwo w średniowieczu? / 290
„Rzadko można było tu znaleźć dobre wino”. „Ulepszanie” i „doprawianie” wina / 294
2. Natura i sztuka złączone w piwie / 313
Powszechność spojrzenia kulturowo-historycznego i wąskie gardło rzeczywistości: długa droga do piwa / 313
Piwo i miód pitny: wyjaśnienie przemian w świecie w okresie między rozkwitem a schyłkiem średniowiecza / 322
Warzenie piwa i cechy piwowarów / 324
„Piwo to dla mieszczan złoty napój”. Miasta jako centra piwne w niemieckim średniowieczu / 333
Bawarski nakaz zachowania czystości z 1516 roku albo w jaki sposób fałszywe interpretacje historii mogą stać się historią / 337
3. Od wódki do sznapsa, od środków leczniczych u schyłku średniowiecza do nowożytnych używek / 349
Część III. Jedzenie i picie a porządek życia
Wprowadzenie: Porządek życia jako ramy warunkujące indywidualną egzystencję / 361
1. Indywiduum i wspólnota / 367
Posiłki i rytm dnia / 367
Indywidualne zerwanie z porządkiem życia: krytyka łasuchów i hulaków / 368
Posiłki bogatego i zwykłego człowieka. Niewielka ilość mięsa jako znak różnic stanowych / 371
Wspólne jedzenie jako element historii kultury i prawa: pożywienie pochodzących ze szlachty bamberskich kanoników katedralnych około 1200 roku / 374
2. Posiłki indywidualne i wspólnotowe: historia naczyń i sztućców / 379
3. Jedzenie i picie jako wyraz porządku prawnego / 391
„Kompan” i „towarzysz na dobre i na złe”. Chleb jako wyraz kształtowania się stosunków prawnych / 391
Jedzenie i picie w prawie chłopów, rzemieślników i profesorów / 393
Uczta koronacyjna. Antycypacja prawa i nadziei / 396
4. P osiłek dla gości: utrwalanie świadomości wspólnotowej / 400
Biesiada we wczesnym średniowieczu i sens pijaństwa / 400
Gildia i jej uczty: modyfikacja wczesnośredniowiecznej tradycji / 403
5. Jedzenie i picie podczas uczty dworskiej w okresie rozkwitu średniowiecza oraz skutki i ich wpływ na kształtowanie się norm / 407
Uczta dworska około 1200 roku / 408
Przemiany uczty dworskiej u schyłku średniowiecza / 410
Zwyczaje przy stole: hövescheit z początków XIII wieku i jej siła tradycjotwórcza / 414
Jedzenie i picie w codzienności dworskiej u schyłku średniowiecza / 417
Hövescheit i potrzeby ludzkie. Prolegomena do historycznej flatologii / 418
6. Suche powody niemieckiego pragnienia i skutki zwyczaju picia za czyjeś zdrowie około 1500 roku / 424
Niemiecki pijaczyna / 425
Picie za zdrowie: nowa forma przymusu picia z około 1500 roku / 427
7. Pismo i jego oddziaływanie na jedzenie i picie / 432
Erudycja, medycyna książkowa i ludowa w ich oddziaływaniu na porządek życia / 432
Dietetyka i produkty spożywcze. Prawidłowe odżywianie jako podstawa medycznych nauk średniowiecza i wczesnej nowożytności / 433
Książki kucharskie i zbiory przepisów. Długa droga do współczesnych poradników / 436
Podsumowanie / 441
Posłowie / 451
Wykaz źródeł i literatury / 455
