Ewolucje teorii. Biologizm w modernistycznym literaturoznawstwie rosyjskim

Książka jest poświęcona archeologii nowoczesnej teorii literatury w kontekście historii intelektualnej wschodnioeuropejskiego modernizmu. Z zawrotnej mnogości konceptów, doktryn, idei i eksperymentów wyłaniają się kontury systemowej całości, w której myślenie naukowe współistnieje z mitologicznym, wiedza łączy się z wiarą, przyroda z duchem, życie z twórczością, ideologiczna jednojęzyczność konkuruje z różnojęzycznością. Lokalne zagęszczenia detali tworzą „analityczną" (w Fiłonowowskim rozumieniu tego terminu) panoramę rosyjskiego biologizmu literaturoznawczego. W utopistycznej aurze rosyjskiego modernizmu pierwszego trzydziestolecia XX wieku korelacja biologii i nauki o literaturze daje hybrydy tej miary, co paleogenologia i paleosemantyka, wersologiczny morganizm i dramatologia inspirowana Mendlowską teorią dziedziczenia cech, nomogeneza folkloru i filembriogeneza tropów, morfologia gatunków i literacki mutacjonizm. Ciasny splot języków teorii literatury i nowoczesnej biologii teoretycznej uniemożliwia odseparowanie Naturwissenschaften i Kulturwissenschaften, w sposób, który głoszą badeńscy neokantyści. Rekonstrukcja koncepcji ukształtowanych pod naporem antydarwinizmu i witalistycznych nurtów europejskiej filozofii pozwala istotnie zmodyfikować dotychczasowy obraz genealogii, właściwości oraz pozycji środkowo- i wschodnioeuropejskiego strukturalizmu w historii literaturoznawstwa, a także zrewidować metodologiczno-epistemologiczne podstawy tej ekspansywnej formacji teoretycznej.

Wprowadzenie. Z archeologii wiedzy o literaturze / 11 

Rozdział 1. Między dawnym a nowym biologizmem /  43
Przełom antynaturalistyczny - niedokończony projekt? /  43
Poetyka w świetle przyrodoznawstwa. Przypadek Borisa Jarcho /  50
Nad mapą rosyjskiego antypozytywizmu /  61
„Z powrotem do Goethego!" /  74
Zwrot do pozytywizmu i naturalizmu /  83
Narodziny teorii literatury z ducha Lebensphilosophie /  107 

Rozdział 2. Prestrukturalizm i antydarwinizm /  135
Pojedynek epok /  135
Archaiści, nowatorzy i synkretycy /  144
Wersologiczny morganizm /  159
Nomogeneza tropów, gatunków i języków /  166 

Rozdział 3. Lato paleontologów /  183
Zorze jafetydologii /  183
W kręgu semantycznej paleontologii kultury /  202
Poetyka i paleontologia. Literaturoznawczy zaum Olgi Freudenberg /  221 

Rozdział 4. Morfologizm: próba (re)konstrukcji pewnego pojęcia z zakresu literaturoznawstwa /  235
„Metoda formalna, czyli morfologiczna" /  235
Próba systematyki /  242
Mechanicyzm /  247
Anatomizm (wariant Cuviera) /  249
Fizjologizm /  256
Holizm /  262
Antymechanicyzm /  267
Transformacjonizm (wariant Goethego) /  269
Paleontologie (warianty Darwina i Lamarcka) /  284
Aromorfozy (wariant Siewiercowa) /  294
Projekcja morfologiczna /  297 

Zakończenie. Tartuska śluza /  299
Bibliografia /  319
Nota bibliograficzna /  367
Summary. Evolutions of theory. Biologism in modernist russian literary scholarship /  369
Indeks osobowy /  373
Indeks pojęć /  389

Paweł Bohuszewicz

Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz

(ur. 1978) - adiunkt w Pracowni Poetyki Historycznej Instytutu Badań Literackich PAN, absolwentka Instytutu Anglistyki oraz Instytutu Literatury Polskiej w systemie Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim. Prezes Fundacji „Centrum Międzynarodowych Badań Polonistycznych". Stypendystka Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Publikowała m.in. w „Tekstach Drugich", „Pamiętniku Literackim", „Przestrzeniach Teorii" oraz monografiach zbiorowych. Tłumaczyła pisma Olgi Freudenberg, Michaiła Bachtina, Pawła Miedwiediewa, Iwana Kanajewa i bachtinologów. Zajmuje się historią doktryn literaturoznawczych, związkami teorii literatury i nauk biologicznych, modernizmem polskim, rosyjskim i angloamerykańskim oraz historią twórczości translatorskiej i myśli przekładoznawczej.