Narracja sterowana. Wizerunek Polski we współczesnym niemieckim dyskursie prasowym (2004-2010)

Według najnowszych badań demoskopijnych głównym źródłem informacji o Polsce i Polakach w Niemczech jest telewizja, następnie internet i prasa. Już choćby tylko z tego powodu warto badać, jaki wizerunek Polski prezentują najbardziej opiniotwórcze media drukowane w RFN. W stosunku większości Niemców do Polski dominowały i dominują obojętność, brak wiedzy, poczucie odrębności i asymetrii. Jednak z badań ankietowych wynika również, że sympatia od początku 2. dekady XXI w. przeważa nieznacznie nad niechęcią. Autor wskazuje w niniejszej pracy, jakim zmianom podlega prasowy wizerunek Polski w latach 2004-2010 i stosując metodę analizy zawartości, odkrywa charakter i polityczno-ekonomiczno-kulturalne tło tych przemian. Sądząc po aktualnych komentarzach i wizerunku Polski w niemieckiej prasie typu: „Cudowna przemiana za Odrą”, „Do Warszawy zamiast do Florencji” czy „Gorączka złota nad Wisłą”, powstaje wrażenie, że Polska może stać się dla Niemców, czytających prasę elitarną, jak „FAZ”, „taz“, „Zeit”, „Focus“ czy „Spiegel”, wzorem kraju rozwijającego się w UE. Prasowy wizerunek Polski stracił więc wyraźnie jednoznacznie negatywny charakter z końca XX w., a od 2010 r. zyskał zdecydowane rysy pozytywne i stał się bardziej zróżnicowany, a jego kształtowanie charakteryzuje się skrajnością opinii oraz zauważalnym przejściem od negatywizmów do pozytywizmów. Już dawno Polska nie miała w RFN tak dobrej prasy. Złe stereotypy powoli i na razie schodzą w cień, jednak w ich miejscu nie pojawia się żaden spójny wizerunek. Polska to kraj sympatyczny i szybko rozwijający się ale też niejednoznaczny i nijaki. W niemieckiej prasie elitarnej obserwujemy także stereotypizację, egzotyzację i tabloidyzację wizerunku oraz instrumentalizację polityczną.

1. Wprowadzenie
1.1. Cele badawcze i struktura pracy / 7
1.2. Uwagi metodologiczne i źródła / 13
1.3. Stan badań i umiejscowienie projektu w przestrzeni badawczej / 19
1.4. Uwagi definicyjne / 29
Wizerunek / 34
Dyskurs / 37
Polityczna przestrzeń publiczna / 39

2. Ekonomiczne determinanty wizerunku / Współczesny stan niemieckich mediów
2.1. Niemieckie media i ich właściciele / 42
2.2. Niemiecki rynek prasowy – cechy charakterystyczne i rozwój / 50
2.3. Opis analizowanych dzienników (FAZ, SZ i TAZ) oraz tygodników („Spiegel”, „Focus” i „Zeit”) / 59

3. Społeczne determinanty wizerunku . Bezpośredni kreatorzy dyskursów prasowych
3.1. Niemieccy korespondenci w III RP – dane ogólne / 70
3.2. Charakterystyka wybranych korespondentów prasowych / 74
3.3. Jak niemieccy korespondenci zagraniczni widzą świat i Polskę? / 80

4. Polityczno-społeczne determinanty wizerunku. Pośredni kreatorzy dyskursów prasowych
4.1. Lobby propolskie we współczesnych Niemczech – doradcy i eksperci / 89
4.2. Lobbyści z organizacji politycznych w RFN / 93
4.3. Lobbyści z polsko-niemieckich organizacji współpracy oraz innych instytucji publicznych i prywatnych / 98

5. Obraz Polski w Niemczech – kontekst i tło badania
5.1. Przeciwko sobie i obok siebie – obraz Polski w Niemczech do 1989 r. / 104
5.2. (Nie)obecność – wizerunek III RP w RFN do 2004 r. / 111
5.3. (Nie)wiedza – percepcja III RP w RFN w latach 2004–2010 / 127

6. Analiza zawartości prasy
6.1. Kryteria analizy i funkcjonalność dyskursu / 154
6.2. Wizerunek sterowany : Echa polskie – chronologiczne zestawienie wybranych tytułów artykułów prasowych z okresu od 1 stycznia 2004 do 31 grudnia 2010 r. dobranych według klucza WIZERUNEK POLSKI I POLSKIEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ W RFN / 159
6.3. Obok, dalej, coraz bliżej – wizerunek III RP w niemieckiej prasie jakościowej po 2004 r. – wyniki badań ilościowych oraz jakościowych / 165

7. Perspektywa porównawcza
7.1. Weryfikacja wyników analizy w oparciu o aktualne badania ankietowe / 212
7.2. Zestawienie wyników analizy zawartości prasy jakościowej z wybranymi aktualnymi badaniami prasoznawczymi i wizerunkowymi dotyczącymi obrazu Polski w prasie innych krajów Unii Europejskiej / 227

8. Generalia i perspektywy
8.1. Rozwój wizerunku Polski w RFN a dyplomacja publiczna i perspektywy sąsiedztwa polsko-niemieckiego / 235
8.2. Wnioski i postulaty badawcze / 247

Wykaz skrótów / 247

Bibliografia
A. Literatura naukowa / 257
B. Publikacje encyklopedyczne i słowniki / 263
C. Publicystyka / 264
D. Strony internetowe (wybór) / 266
E. Bibliografia wyboru / 267

Gelenkte Erzählung. Das Image Polens im zeitgenössischen deutschen Pressediskurs 2004–2010. Zusammenfassung / 272

Aneks (na płycie CD)
Wizerunek Polski w niemieckiej prasie (2004–2010) Edycja źródeł do historycznej analizy zawartości prasy
A. Echa polskie (wybrane materiały z polskojęzycznego serwisu internetowego Deutsche Welle)
B. Polskie sprawy (wybrane teksty prasowe z analizowanych tygodników i dzienników)

Piotr Zariczny