Regiony Europy środkowo-wschodniej w procesie integracji. Ze szczególnym uwzględnieniem wschodniego pogranicza Unii Europejskiej

Przełom XX i XXI wieku przyniósł istotne przeobrażenia w strukturze regionalnej Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW). Przesłanki, cele, zasady i czynniki rozwoju regionalnego w tej części kontynentu uległy zasadniczej reorientacji. Dotychczasowe silne strony niektórych regionów w wyniku transformacji systemowej stały się źródłem trudnych do pokonania barier, zacofania i braku perspektyw. Z drugiej strony decentralizacja zarządzania w układach tery­torialnych oraz wyzwolenie inicjatyw oddolnych stały się ważnym impulsem wzmacniającym dynamikę rozwojową. Wielkie nadzieje, lecz także obawy, towarzyszyły procesowi akcesji do Wspólnoty Europejskiej, która - przyjmu­jąc do swego grona opóźnione gospodarczo państwa postkomunistyczne -podjęła się wspierania ich rozwoju zgodnie z zasadą spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Realizacja tego zadania okazała się trudna i kontro­wersyjna zarówno z punktu widzenia „starej", jak i „nowej" Unii Europejskiej. Ponadto Wspólnota, wychodząc na wschodnie rubieże, natrafiła na trudne sąsiedztwo z Federacją Rosyjską i innymi państwami b. ZSRR. Wszystko to stawia nowe wyzwania przed Europą Środkowo-Wschodnią, Unią i całą Eu­ropą. Sprostanie im wymaga intensywnych działań nie tylko na szczeblu cen­tralnym, lecz także, a może nawet przede wszystkim, w regionach i środo­wiskach lokalnych, w tym zwłaszcza na obszarach pogranicza, regionalna współpraca obszarów przygranicznych powinna bowiem stanowić jeden z fi­larów polityki UE wobec Europy Wschodniej.
Regionalny wymiar przemian zachodzących w Europie Środkowo-Wschodniej znajduje, jak do tej pory, nikłe odzwierciedlenie w literatu­rze naukowej.

Wstęp/11

Rozdział I. Elementy teorii rozwoju regionu/17
I.1.Pojęcie regionu w teorii i praktyce/17
I.2.Region jako system przestrzenno-ekonomiczny/29
I.3.Istota rozwoju regionu i rozwoju regionalnego/38
I.4.Czynniki i bariery rozwoju regionu/44
I.5.Metody oceny rozwoju regionu/53
I.6.Konkurencyjność gospodarcza regionu/61

Rozdział II. Europa Środkowo-Wschodnia i jej miejsce w systemie gospodarczym Europy i świata/71
II.1.Pojęcie i delimitacja Europy Środkowo-Wschodniej/71
II.2.Położenie geopolityczne/78
II.3.Położenie geoekonomiczne/83
II.4.Europa Środkowo-Wschodnia wobec globalizacji i integracji międzynarodowej/92

Rozdział III. Wspólnotowa polityka spójności a rozwój Europy Środkowo-Wschodniej w przekroju regionalnym /99
III.1. Zróżnicowania rozwoju /99
III.2. Podstawy polityki spójności/104
III.3. Proces tworzenia spójności w ujęciu makroekonomicznym/119
III.4. Proces tworzenia spójności regionalnej/130
III.5. Statystyczna interpretacja zróżnicowań rozwojowych /148

Rozdział IV. Poziom i dynamika rozwoju regionów Europy Środkowo-Wschodniej w świetle badań taksonomicznych / 153
IV.1.Koncepcja badań: cele, metodyka i zakres/153
IV.2.Analiza regionów NUTS 2 w ujęciu statycznym (badanie I)/157
IV.3.Analiza regionów NUTS 2 w ujęciu dynamicznym (badanie II)/168
IV.4.Analiza regionów NUTS 3 w ujęciu dynamicznym (badanie III)/173

Rozdział V. Wspólnotowa polityka dobrosąsiedztwa a rozwój wschodniego pogranicza Unii Europejskiej w przekroju regionalnym/178
V.1. Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej wschodniegopogranicza UE/178
V.2. Podstawy polityki dobrosąsiedztwa /188
V.3. Zmiany rozwojowe na poziomie NUTS 3 /202
V.4. Analiza rozwoju regionów pogranicza za pomocą metod taksonomicznych (badanie IV)/211

Rozdział VI. Integracja i współpraca transgraniczna na wschodnim pograniczu Unii Europejskiej w świetle badań ankietowych/215
VI.1.Koncepcja badań: cele, metodyka i zakres /215
VI.2.Mieszkańcy pogranicza wobec integracji z UE/219
VI.2.1. Wyniki badań w Polsce Wschodniej/219
VI.2.2. Wyniki badań na Litwie/235
VI.2.3. Wyniki badań na Łotwie/244
VI.2.4. Wyniki badań na Białorusi/247
Wnioski/251
VI.3. Mieszkańcy pogranicza wobec współpracy transgranicznej /254
VI.3.1. Wyniki badań w Polsce Wschodniej /254
VI.3.2.Syntetyczne wyniki badań w Polsce, na Litwie, Łotwie i Białorusi/260
Wnioski/265
VI.4. Samorządy terytorialne Polski Wschodniej wobec współpracy transgranicznej/267
VI.4.1. Potrzeba, podmioty, cele i formy współpracy transgranicznej/267
VI.4.2. Współpraca euroregionalna /277
VI.4.3. Możliwości rozwoju współpracy transgranicznej w perspektywie lokalnej/279
Wnioski/285

Zakończenie/287
Literatura/291
Aneks /309
Summary /335
Peзюме /340

Wojciech Kosiedowski