Przełom XX i XXI wieku przyniósł istotne przeobrażenia w strukturze regionalnej Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW). Przesłanki, cele, zasady i czynniki rozwoju regionalnego w tej części kontynentu uległy zasadniczej reorientacji. Dotychczasowe silne strony niektórych regionów w wyniku transformacji systemowej stały się źródłem trudnych do pokonania barier, zacofania i braku perspektyw. Z drugiej strony decentralizacja zarządzania w układach terytorialnych oraz wyzwolenie inicjatyw oddolnych stały się ważnym impulsem wzmacniającym dynamikę rozwojową. Wielkie nadzieje, lecz także obawy, towarzyszyły procesowi akcesji do Wspólnoty Europejskiej, która - przyjmując do swego grona opóźnione gospodarczo państwa postkomunistyczne -podjęła się wspierania ich rozwoju zgodnie z zasadą spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Realizacja tego zadania okazała się trudna i kontrowersyjna zarówno z punktu widzenia „starej", jak i „nowej" Unii Europejskiej. Ponadto Wspólnota, wychodząc na wschodnie rubieże, natrafiła na trudne sąsiedztwo z Federacją Rosyjską i innymi państwami b. ZSRR. Wszystko to stawia nowe wyzwania przed Europą Środkowo-Wschodnią, Unią i całą Europą. Sprostanie im wymaga intensywnych działań nie tylko na szczeblu centralnym, lecz także, a może nawet przede wszystkim, w regionach i środowiskach lokalnych, w tym zwłaszcza na obszarach pogranicza, regionalna współpraca obszarów przygranicznych powinna bowiem stanowić jeden z filarów polityki UE wobec Europy Wschodniej.
Regionalny wymiar przemian zachodzących w Europie Środkowo-Wschodniej znajduje, jak do tej pory, nikłe odzwierciedlenie w literaturze naukowej.
