Uwarunkowania środowiskowe przyrostów radialnych sosny zwyczajnej w Polsce północnej na podstawie wielowiekowej chronologii

Pomysł tej pracy zrodził się w 1984 r. w interdyscyplinarnym zespole, który pod kierunkiem prof. R. B o h r a, a po jego śmierci prof. M. Rejewskiego (Instytut Biologii i Ochrony Środowiska UMK) brał udział w Centralnym Programie Badań Podstawowych CPBP 04.10.01 Przyrodnicze Podstawy Ochrony i Kształtowania Środowiska. Dzięki współpracy z prof. B. Berglundem i T. Bartholinem z Uniwersytetu w Lund (Szwecja) zainteresowania autora dendrochronologią znalazły sprzyjające warunki realizacji. Źródłem inspiracji było niewątpliwie również miasto Toruń z kościołami gotyckimi i licznymi innymi budowlami pochodzącymi z różnych epok historycznych, w których zachowało się drewno (więźby dachowe, drewno szkie­letowe itp.) pochodzące, jak w wielu przypadkach domniemywano, z czasów ich wzno­szenia. Pomocne w ustaleniu daty powstania tych konstrukcji, dostarczeniu argumentów dla ich typologii, dat wtórnego użycia drewna w powiązaniu np. z klęskami żywiołowy­mi (pożary) były badania dendrochronologiczne. Stąd celem pracy było złożenie wielo­wiekowej chronologii absolutnej słojów przyrostu rocznego sosny zwyczajnej dla po­trzeb datowania drewna pochodzącego z wykopów archeologicznych i zachowanego w różnych zabytkach architektury. Chronologie bezwzględne przyrostów rocznych so­sny żyjącej obecnie w Polsce północnej zastosowano również do rozwiązywania szeregu problemów ekologicznych, a drewna minionych pokoleń drzew do rekonstrukcji dyna­miki czynników środowiskowych działających na przyrost w ubiegłych wiekach.
Materiał do niniejszej pracy zbierano przede wszystkim w Toruniu i w okolicznych starych miastach - Chełmnie i Brodnicy. Wiązania dachowe w świątyniach gotyckich i nowożytnych rozmieszczonych w szerokim pasie dorzecza dolnej i środkowej Wisły montowano prawie wyłącznie z drewna sosnowego. W połowie XIV wieku wyczerpały się bogate zasoby sosny na ziemi chełmińskiej. Na budowę szło drewno pochodzące z rozległego areału. Rodzą się pytania o zasadność składania wielowiekowej chronologii z materiału reprezentującego różne regiony kraju. Jak w warunkach klimatu przejścio­wego Polski pomocnej kształtują się zasięgi wzorów przyrostowych?

Andrzej Zielski