Dyskryminacja pośrednia w prawie Unii Europejskiej. Stan prawny na dzień 5 listopada 2012 roku

Dyskryminacja pośrednia wywodzi się z systemu common law, ale za pośrednictwem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości oraz regulacji prawa wtórnego UE została wprowadzona do systemów prawa kontynentalnego, w tym prawa polskiego. W przypadku dyskryminacji pośredniej szczególne znaczenie ma ustalenie rezultatu stosowania danych regulacji czy praktyk oraz przeprowadzenie  dwóch testów tzw. obiektywnego uzasadnienia oraz proporcjonalności. Wszystkie te zagadnienia zostały szczegółowo omówione w książce w oparciu o orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, akty prawa pierwotnego i wtórnego UE oraz dostępna literaturę przedmiotu, w  głównej mierze zagraniczną.

Wykaz skrótów / 11
Wstęp / 13

Rozdział I
Pojęcia związane z dyskryminacją pośrednią i ich regulacja w prawie UE
1. Uwagi wstępne / 25
2. Równość / 27
2.1. Koncepcje równości / 27
2.2. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości / 35
2.3. Regulacje prawa pierwotnego odnoszące się do równości / 48
3. Dyskryminacja / 65
3.1. Istota dyskryminacji / 65
3.2. Formy dyskryminacji / 74
3.3. Regulacje dotyczące dyskryminacji zawarte w Traktatach – art. 18 i 19 TFUE / 84
3.4. Zakaz dyskryminacji w prawie wtórnym UE / 92
4. Kryteria dyskryminacji / 114
4.1. Przynależność państwowa (obywatelstwo) / 114
4.2. Płeć / 120
4.3. Pochodzenie rasowe lub etniczne / 122
4.4. Religia lub przekonania / 125
4.5. Niepełnosprawność / 127
4.6. Wiek / 132
4.7. Orientacja seksualna / 143

Rozdział II
Ewolucja koncepcji dyskryminacji pośredniej w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości oraz w prawie wtórnym UE
1. Źródła zakazu dyskryminacji pośredniej w prawie międzynarodowym i krajowym / 151
1.1. Pierwsze regulacje prawa międzynarodowego publicznego / 151
1.2. Doktryna „zróżnicowanego wpływu” (ang. disparate impast doctrine) w prawie amerykańskim – wyrok w sprawie 
Griggs v. Duke Power Co / 153
1.3. Regulacje prawne obowiązujące w Zjednoczonym Królestwie oraz Irlandii / 156
2. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości / 157
2.1. Pierwsze odwołania do dyskryminacji pośredniej – wyroki w sprawach Geitling, Ugliola, Sabbatini, Sotgiu i Defrenne II / 157
2.2. Orzecznictwo dotyczące dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową / 167
2.2.1. Rozstrzygnięcia odnoszące się do polityki rolnej oraz swobody przepływu osób i usług (1976–1995) / 167
2.2.2. Zastosowanie ogólnej koncepcji dyskryminacji pośredniej w szczególnych obszarach: opodatkowanie
bezpośrednie i prawo transportowe / 186
2.2.3. Doprecyzowanie koncepcji dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową – wyrok w sprawie O’Flynn / 194
2.2.4. Wnioski dotyczące rozwoju dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową
w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości / 199
2.3. Orzecznictwo dotyczące dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć / 202
2.3.1. Wyroki w sprawach Jenkins i Bilka / 202
2.3.2. Ocena regulacji państw członkowskich – wyroki w sprawach Teuling i Rinner-Kühn / 212
2.3.3. Dalszy rozwój koncepcji dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć / 216
2.3.4. Wnioski dotyczące rozwoju dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć w orzecznictwie Trybunału
Sprawiedliwości / 239
3. Regulacja dyskryminacji pośredniej w prawie wtórnym UE / 245
3.1. Definicja przyjęta w dyrektywie Rady 97/80 dotyczącej ciężaru dowodu w sprawach dyskryminacji ze względu na płeć / 245
3.2. Definicja zawarta w dyrektywie 2000/43 wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie 
rasowe lub etniczne / 249
3.3. Definicja zawarta w dyrektywie 2000/78 ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie 
zatrudnienia i pracy / 255
3.4. Zmiana definicji dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć – regulacje dyrektyw 2002/73, 2004/113 i 2006/54 / 260
3.5. Ocena rozwiązań prawnych przyjmowanych w kolejnych aktach prawa wtórnego / 264

Rozdział III
Istota dyskryminacji pośredniej i jej relacje ze zbliżonymi koncepcjami prawnymi
1. Elementy występujące w ramach koncepcji dyskryminacji pośredniej / 267
1.1. Oparcie na pozornie neutralnym kryterium / 267
1.2. Negatywny wpływ środka na grupę chronioną / 270
1.2.1. Wprowadzenie / 270
1.2.2. Sprawy dotyczące dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową / 273
1.2.3. Sprawy dotyczące równego wynagrodzenia kobiet i mężczyzn za tę samą pracę / 280
1.2.4. Sprawy dotyczące zabezpieczenia społecznego kobiet i mężczyzn / 291
1.2.5. Ocena „szczególnie niekorzystnej sytuacji” w świetle regulacji dyrektywy 2000/78 (na przykładzie
dyskryminacji ze względu na orientację seksualną) / 294
1.2.6. Wnioski dotyczące oceny negatywnego wpływu środka / 298
1.3. Obiektywne uzasadnienie: cel zgodny z prawem / 300
1.3.1. Wprowadzenie / 300
1.3.2. Ocena obiektywnego uzasadnienia w sprawach dotyczących środków państw członkowskich / 306
1.3.3. Ocena obiektywnego uzasadnienia w sprawach dotyczących środków pracodawców / 312
1.4. Proporcjonalność środków służących realizacji celu zgodnego z prawem / 321
1.4.1. Wprowadzenie / 321
1.4.2. Ocena proporcjonalności w sprawach dotyczących dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową / 325
1.4.3. Ocena proporcjonalności środków państw członkowskich w sprawach dotyczących dyskryminacji
pośredniej ze względu na płeć / 332
1.4.4. Ocena proporcjonalności środków pracodawców w sprawach dotyczących dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć / 338
2. Relacje dyskryminacji pośredniej ze zbliżonymi koncepcjami prawnymi / 341
2.1. Dyskryminacja pośrednia i bezpośrednia / 341
2.1.1. Różnice między obiema koncepcjami prawnymi / 341
2.1.2. Rola kryterium w rozgraniczaniu dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej / 345
2.1.3. Znaczenie skutku środka dla jego kwalifikacji jako bezpośrednio lub pośrednio dyskryminującego / 350
2.1.4. Zakres uzasadnienia – decydujący czynnik przy odróżnianiu dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej? / 357
2.2. Dyskryminacja pośrednia a ograniczenia w ramach swobód rynku wewnętrznego / 365
2.2.1. Pierwsze rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości odnoszące się do ograniczeń / 365
2.2.2. Ugruntowanie podejścia opartego na koncepcji ograniczeń / 369
2.2.3. Próba rozgraniczenia koncepcji dyskryminacji pośredniej i ograniczeń / 374

Uwagi końcowe / 387
Wykaz aktów prawnych / 401
Wykaz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości / 405
Wykaz literatury / 421
Indirect Discrimination in the European Union Law (Summary) / 437

Justyna Maliszewska-Nienartowicz