Polacy, Żydzi, Izraelczycy. Tożsamość w literaturze polskiej w Izraelu (t. 30)

Głównym celem tej książki jest scharakteryzowanie problematyki tożsamo­ści Żydów podejmowanej - wprost albo pośrednio - w literaturze pisanej po polsku w Izraelu na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Uwzględniam utwory publikowane od 1945 do 2005 roku. Refleksją ogar­niam więc również okres nieco wcześniejszy niż rok 1948, kiedy to proklamo­wano niepodległe państwo żydowskie na Bliskim Wschodzie. Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej do zarządzanej przez Wielką Brytanię Palestyny napływały tysiące ocalałych z Zagłady Żydów, szu­kających bezpiecznej ojczyzny. Władze mandatowe ograniczały imigrację, jed­nak społeczność żydowska w Erec Israel (Ziemi Izraela, jak Żydzi nazywali Palestynę przed 1948 rokiem) systematycznie się powiększała, również wsku­tek napływu nielegalnych uchodźców. Jednocześnie toczyły się intensywne zabiegi dyplomatyczne na arenie międzynarodowej i perspektywa utworzenia państwa żydowskiego w części Palestyny stawała się coraz wyraźniejsza.

Środowisko Żydów polskich stanowiło już w 1945 roku w Palestynie zbio­rowość znaczącą, do której należeli także ludzie pióra, na przykład Leo Lipski, który tworzył wówczas Niespokojnych, i Łucja Gliksman (do 1946). Oboje przybyli na Bliski Wschód ze Związku Radzieckiego wraz z armią gen. Władysława Andersa. W 1946 roku, o swoich pierwszych doświadczeniach w nowym kraju, pisała młoda poetka - Idą Henefeld-Ron. Szczytowy okres rozwoju literatury polskiej przypadł na następne dziesięciolecia, jednak literackie świadectwa, po­chodzące z tej wczesnej fazy omawianej twórczości, są na tyle ważne, że zdecy­dowały o wyznaczeniu takiej właśnie początkowej granicy chronologicznej.

ROZDZIAŁ I - LITERATURA POLSKA W IZRAELU - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA 29
Rozróżnienia terminologiczne /29
Obecność Żydów w Polsce /41
Państwo Izraela i droga do jego powstania /50
Charakterystyka środowiska Żydów polskich w Izraelu /58
Pisarze polscy w Izraelu /69
Charakterystyka podstawowych kręgów tematycznych /74
Kwestia wspólnoty pokoleniowej /77
Miejsce w przestrzeni kulturowej /79

ROZDZIAŁ II - „GDZIE SĄ ŚWIADKOWIE, ŻE JA, TO JA?" - ZAGŁADA A TOŻSAMOŚĆ /81
Refleksja historyczna i teoretyczna /81
Zagłada a życie społeczne w Izraelu /90
Bohaterstwo równowagi /95
Obowiązki wobec zmarłych /103
Wina ocalałych (poczucie winy względem zmarłych) /107
Inny, „zły człowiek" (poczucie winy względem żywych) /111
Pokolenie /116
Obcy stają się swoimi w konsekwencji wspólnoty losu /118
Sieroctwo /123
Budowanie obrazu siebie po Zagładzie /135
Dzieci Zagłady /136
Odarcie ze wszystkiego, nagość, cielesność /140
„Uzwierzęcenie" ofiar /142
Odrodzenie i poczucie siły /145
Kim mam prawo być po Zagładzie? /146
Co by było, gdyby /148

ROZDZIAŁ III - „BYŁ KIEDYŚ DOM..." - DOŚWIADCZENIE DIASPORY A TOŻSAMOŚĆ /151
Polskość Polaka - bez kompleksu żydowskiego 154
Polskość nie-Polki /160
Odwiedziny - pejzaże, zapachy, atrybuty codzienności /163
Rodzinne miasta - domy /166
Polskie wartości patriotyczne /177
Problemy z przywiązaniem do kultury polskiej /178
Pejzaże - kontrast w stosunku do Izraela /180
Autoanalizy i powroty w myślach /183
Polska przynależność - obywatelstwo /185
Dokładnie w połowie drogi? - bez konieczności (możliwości?) wyboru /187
Marzenia poskromione przez rzeczywistość /189
Polska dla polskiego pisarza /190
Motywacje decyzji o wyjeździe /192
Izolacja Żydów od Polaków /194
Wydumane różnice /197
Problem polskiego (europejskiego?) antysemityzmu /199
Polska zasymilowanych Żydów - część Europy /206
Europa kontra Azja /208
Polska tradycja i kultura - jedyny, utracony dom /212
Zydokomuna /215
Znak pamięci, swoistej lojalności - pastisze polskiej literatury /220
Elegia dla kultury polsko-żydowskiej /221
Inne kraje /222

ROZDZIAŁ IV - „NA TYM SKRAWKU ZIEMI KAMIENISTEJ. -DOŚWIADCZENIE IZRAELA A TOŻSAMOŚĆ /225
Erec przed powstaniem państwa /226
Palestyna oczyma Leo Lipskiego /231
Początki państwa /234
Aklimatyzacja i integracja w społeczeństwie izraelskim /244
Otoczenie - życie w nowym społeczeństwie: chalucim, cabarim, watikim, olim /252
Płaszczyzna religijno-społeczna, kontakty z żydowską ortodoksją /267
Humor a patos syjonistyczny /269
Izraelski patriotyzm po ustaniu szlilat hagola /272
Miejsce obciążone tradycją historyczną i religijną /274
Hebrajszczyzna /284
Perspektywa „egzotyczna". Doświadczenie odmienności warunków naturalnych /286
Emigracja czy powrót do domu? /292

ROZDZIAŁ V - „JAKŻE WIERZYĆ PRAGNIEMY..." - TRADYCJA RELIGIJNA A TOŻSAMOŚĆ /297
Zagłada - przełom w przeżywaniu religii /300
Zagłada a śmierć Chrystusa /303
Odwracanie sensów mitów i historii biblijnych /306
Religia jako spadek po zamordowanych /312
Pochwała życia /316
Religia przeciw życiu /318
Religia jako źródło zakorzenienia /320
Formalna przynależność jako wartość /324
Wspomnienia - religia w życiu codziennym /327
Źródło autostereotypów /329
Wyjątkowość żydowska - mity i fakty /332
Komunizm a judaizm /337
Krytyka izraelskich stosunków religijnych /340
Wiara niewierzących /343
Modlitwa sceptyka /345
Modlitwa z bojaźnią i ironią /348
Judaizm a chrześcijaństwo /352
Państwo Izraela jako Ziemia Obiecana /356
Samotność w religii /357
Poezja religijna tych, „którzy uwierzyć nie mogą" /360
W obliczu śmierci /368
Moc etyczna Tory - religijne imperatywy moralne jako serce judaizmu /370

ZAKOŃCZENIE /375
BIBLIOGRAFIA WYBRANA /381
INDEKS NAZWISK /399

Karolina Famulska-Ciesielska