Polacy, Żydzi, Izraelczycy. Tożsamość w literaturze polskiej w Izraelu (t. 30)
Głównym celem tej książki jest scharakteryzowanie problematyki tożsamości Żydów podejmowanej - wprost albo pośrednio - w literaturze pisanej po polsku w Izraelu na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Uwzględniam utwory publikowane od 1945 do 2005 roku. Refleksją ogarniam więc również okres nieco wcześniejszy niż rok 1948, kiedy to proklamowano niepodległe państwo żydowskie na Bliskim Wschodzie. Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej do zarządzanej przez Wielką Brytanię Palestyny napływały tysiące ocalałych z Zagłady Żydów, szukających bezpiecznej ojczyzny. Władze mandatowe ograniczały imigrację, jednak społeczność żydowska w Erec Israel (Ziemi Izraela, jak Żydzi nazywali Palestynę przed 1948 rokiem) systematycznie się powiększała, również wskutek napływu nielegalnych uchodźców. Jednocześnie toczyły się intensywne zabiegi dyplomatyczne na arenie międzynarodowej i perspektywa utworzenia państwa żydowskiego w części Palestyny stawała się coraz wyraźniejsza.
Środowisko Żydów polskich stanowiło już w 1945 roku w Palestynie zbiorowość znaczącą, do której należeli także ludzie pióra, na przykład Leo Lipski, który tworzył wówczas Niespokojnych, i Łucja Gliksman (do 1946). Oboje przybyli na Bliski Wschód ze Związku Radzieckiego wraz z armią gen. Władysława Andersa. W 1946 roku, o swoich pierwszych doświadczeniach w nowym kraju, pisała młoda poetka - Idą Henefeld-Ron. Szczytowy okres rozwoju literatury polskiej przypadł na następne dziesięciolecia, jednak literackie świadectwa, pochodzące z tej wczesnej fazy omawianej twórczości, są na tyle ważne, że zdecydowały o wyznaczeniu takiej właśnie początkowej granicy chronologicznej.
ROZDZIAŁ I - LITERATURA POLSKA W IZRAELU - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA 29
Rozróżnienia terminologiczne /29
Obecność Żydów w Polsce /41
Państwo Izraela i droga do jego powstania /50
Charakterystyka środowiska Żydów polskich w Izraelu /58
Pisarze polscy w Izraelu /69
Charakterystyka podstawowych kręgów tematycznych /74
Kwestia wspólnoty pokoleniowej /77
Miejsce w przestrzeni kulturowej /79
ROZDZIAŁ II - „GDZIE SĄ ŚWIADKOWIE, ŻE JA, TO JA?" - ZAGŁADA A TOŻSAMOŚĆ /81
Refleksja historyczna i teoretyczna /81
Zagłada a życie społeczne w Izraelu /90
Bohaterstwo równowagi /95
Obowiązki wobec zmarłych /103
Wina ocalałych (poczucie winy względem zmarłych) /107
Inny, „zły człowiek" (poczucie winy względem żywych) /111
Pokolenie /116
Obcy stają się swoimi w konsekwencji wspólnoty losu /118
Sieroctwo /123
Budowanie obrazu siebie po Zagładzie /135
Dzieci Zagłady /136
Odarcie ze wszystkiego, nagość, cielesność /140
„Uzwierzęcenie" ofiar /142
Odrodzenie i poczucie siły /145
Kim mam prawo być po Zagładzie? /146
Co by było, gdyby /148
ROZDZIAŁ III - „BYŁ KIEDYŚ DOM..." - DOŚWIADCZENIE DIASPORY A TOŻSAMOŚĆ /151
Polskość Polaka - bez kompleksu żydowskiego 154
Polskość nie-Polki /160
Odwiedziny - pejzaże, zapachy, atrybuty codzienności /163
Rodzinne miasta - domy /166
Polskie wartości patriotyczne /177
Problemy z przywiązaniem do kultury polskiej /178
Pejzaże - kontrast w stosunku do Izraela /180
Autoanalizy i powroty w myślach /183
Polska przynależność - obywatelstwo /185
Dokładnie w połowie drogi? - bez konieczności (możliwości?) wyboru /187
Marzenia poskromione przez rzeczywistość /189
Polska dla polskiego pisarza /190
Motywacje decyzji o wyjeździe /192
Izolacja Żydów od Polaków /194
Wydumane różnice /197
Problem polskiego (europejskiego?) antysemityzmu /199
Polska zasymilowanych Żydów - część Europy /206
Europa kontra Azja /208
Polska tradycja i kultura - jedyny, utracony dom /212
Zydokomuna /215
Znak pamięci, swoistej lojalności - pastisze polskiej literatury /220
Elegia dla kultury polsko-żydowskiej /221
Inne kraje /222
ROZDZIAŁ IV - „NA TYM SKRAWKU ZIEMI KAMIENISTEJ. -DOŚWIADCZENIE IZRAELA A TOŻSAMOŚĆ /225
Erec przed powstaniem państwa /226
Palestyna oczyma Leo Lipskiego /231
Początki państwa /234
Aklimatyzacja i integracja w społeczeństwie izraelskim /244
Otoczenie - życie w nowym społeczeństwie: chalucim, cabarim, watikim, olim /252
Płaszczyzna religijno-społeczna, kontakty z żydowską ortodoksją /267
Humor a patos syjonistyczny /269
Izraelski patriotyzm po ustaniu szlilat hagola /272
Miejsce obciążone tradycją historyczną i religijną /274
Hebrajszczyzna /284
Perspektywa „egzotyczna". Doświadczenie odmienności warunków naturalnych /286
Emigracja czy powrót do domu? /292
ROZDZIAŁ V - „JAKŻE WIERZYĆ PRAGNIEMY..." - TRADYCJA RELIGIJNA A TOŻSAMOŚĆ /297
Zagłada - przełom w przeżywaniu religii /300
Zagłada a śmierć Chrystusa /303
Odwracanie sensów mitów i historii biblijnych /306
Religia jako spadek po zamordowanych /312
Pochwała życia /316
Religia przeciw życiu /318
Religia jako źródło zakorzenienia /320
Formalna przynależność jako wartość /324
Wspomnienia - religia w życiu codziennym /327
Źródło autostereotypów /329
Wyjątkowość żydowska - mity i fakty /332
Komunizm a judaizm /337
Krytyka izraelskich stosunków religijnych /340
Wiara niewierzących /343
Modlitwa sceptyka /345
Modlitwa z bojaźnią i ironią /348
Judaizm a chrześcijaństwo /352
Państwo Izraela jako Ziemia Obiecana /356
Samotność w religii /357
Poezja religijna tych, „którzy uwierzyć nie mogą" /360
W obliczu śmierci /368
Moc etyczna Tory - religijne imperatywy moralne jako serce judaizmu /370
ZAKOŃCZENIE /375
BIBLIOGRAFIA WYBRANA /381
INDEKS NAZWISK /399