Człowiek i duch nieskończony. Immaterializm George'a Berkeleya

Rzadko się zdarza, by system filozoficzny wywoływał tyle głosów krytyki i rodził tak wiele nieporozumień, jak immaterialistyczna koncepcja Berkeleya. Jego ekscentryczny pomysł głoszący o zgrozo! - że świat materialny nie istnieje, krytykowało wielu - od osiemnastowiecznego leksykografa Samuela Johnsona, autora bodaj najsłynniejszego 'dowodu obalającego', polegającego na kopnięciu kamienia, po Kanta i Hegla. Nie pomagało uporczywie powtarzane twierdzenie autora Traktatu o zasadach poznania ludzkiego, że wyłożone w tym dziele tezy zgodne są z codziennym doświadczeniem; do Berkeleya na długo przylgnęło określenie solipsysty nieliczącego się ze zdrowym rozsądkiem i jeszcze sto lat po ogłoszeniu Traktatu, jego koncepcja powracała w zabawnych limerykach, w których było więcej zdziwienia i rozbawienia niż poważnego zainteresowania. Bardzo często w historii filozofii dochodziło do zafałszowania filozofii Berkeleya, nieczęsto też zwracano uwagę na fakt, że daje ona spójny, całościowy obraz świata. Przeciwstawiając się obiegowym sądom na temat filozofii biskupa z Cloyne staram się w niniejszej pracy wykazać, że tworzona przezeń teoria poznania, filozofia przyrody, koncepcja estetyczna, wreszcie zasady moralne i wynikająca z nich koncepcja biernego posłuszeństwa tworzą systematyczną całość.

Wstęp
Rozdział I. Tło powstania immaterializmu Berkeleya
1. Locke i problem reprezentacjonalizmu
2. Malebranche i okazjonalizm
3. Pierre Bayle i sceptycyzm
4. Od poznania teoretycznego do codziennego doświadczenia
5. Fenomenalizm - niedokończony projekt
6. Język
7. Próba stworzenia nowej teorii widzenia. Wnioski
Rozdział II. Podstawowe pojęcia systemu filozoficznego Berkeleya
1. Idea i pojęcie
2. Substancja, czyli duch oraz idea, czyli jego przedstawienie
Rozdział III. Aktywny duch
1. Czas i jego doświadczenie
2. Duch, czyli rozum, wyobraźnia i wola
3. Relacje
Rozdział IV. Nauka o przyrodzie
1. Instrumentalny charakter filozofii mechanicznej
2. Koncepcja eteru
Rozdział V. Piękno jako symbol opatrzności
1. Eter i światło
2. Specyfika doświadczenia piękna
3. Wzniosłe piękno natury
Rozdział VI. Duchy skończone
1. Ja i inne duchy skończone. Problematyka uczuć
2. Tło powstania filozofii praktycznej Berkeleya
3. Bierne posłuszeństwo
Rozdział VII. Duch nieskończony
1. Argumenty za istnieniem ducha nieskończonego
2. Skończona wola człowieka i nieskończona wola Boga
Zakończenie
WYKAZ stosowanych skrótów
Bibliografia
Summary

Adam Grzeliński