Dzieła zebrane, t. V: Religia w obrębie samego rozumu. Spór fakultetów. Metafizyka moralności

Strona serii

W niniejszym V tomie dzieł zebranych Kanta zamieszczone zostały jego dwie główne rozprawy z zakresu filozofii religii i metafizyki moralności: Religia w obrębie samego rozumu (1793) oraz Metafizyka moralności w dwóch częściach: Metafizyczne podstawy nauki prawa i Metafizyczne podstawy nauki o cnocie (1797). Po publikacji Religii w obrębie samego rozumu Kant spotkał się z upomnieniem, udzielonym w imieniu króla Friedricha Wilhelma II przez ministra departamentu szkolnego i kuratora uniwersytetów Johanna Christopha von Wöllnera. Zakazano mu wówczas wypowiadać się publicznie na tematy religijne. Po śmierci króla w 1798 roku filozof poczuł się zwolniony z tego zakazu, publikując, nawiązującą w pierwszej części do materii sporu, a więc do problematyki religijnej, rozprawę Spór fakultetów. Treść tej pracy stanowi więc swoistą kontynuację treści Religii w obrębie samego rozumu. Przekładu dokonali trzej doświadczeni polscy tłumacze Kanta: prof. Aleksander Bobko, prof. Włodzimierz Galewicz i prof. Mirosław Żelazny.

Słowo wstępne do pierwszej polskiej edycji Dzieł zebranych Immanuela Kanta /5
Od Redakcji /7

RELIGIA W OBRĘBIE SAMEGO ROZUMU (przeł. A. Bobko)
Przedmowa do wydania pierwszego /11
Przedmowa do wydania drugiego /19
Część pierwsza. O obecności złego pryncypium obok dobrego albo o radykalnym złu w ludzkiej naturze /23
I. O pierwotnych predyspozycjach do dobra w ludzkiej naturze /29
II. O skłonności do zła w ludzkiej naturze /32
III. Człowiek jest z natury zły /35
IV. O źródle zła w ludzkiej naturze /41
Uwaga ogólna. O przywróceniu mocy pierwotnej predyspozycji do dobra /46
Część druga. O walce dobrego pryncypium ze złym o panowanie nad człowiekiem /59
Rozdział pierwszy. O roszczeniu prawnym dobrego pryncypium do panowania nad człowiekiem /62
a) Personifikacja idei dobrego pryncypium /62
b) Obiektywna realność tej idei /63
c) Trudności [kwestionujące] realność tej idei i ich rozwiązanie /67
Rozdział drugi. O roszczeniu prawnym złego pryncypium do panowania nad człowiekiem i o wzajemnej walce obu pryncypiów /78
Uwaga ogólna /83
Część trzecia. Zwycięstwo dobrego pryncypium nad złym i utworzenie Królestwa Bożego na ziemi /91
Rozdział pierwszy. Filozoficzne przedstawienie zwycięstwa dobrego pryncypium przez utworzenie królestwa Bożego na ziemi /93
I. O etycznym stanie naturalnym /93
II. Człowiek powinien porzucić etyczny stan natury, aby stać się członkiem etycznej wspólnoty /94
III. Pojęcie etycznej wspólnoty jest pojęciem ludu Bożego podległego etycznym prawom /96
IV. Idea ludu Bożego jest nie do zrealizowania (w ramach ludzkiej organizacji) inaczej niż w formie Kościoła /98
V. Konstytucja każdego kościoła wychodzi zawsze od jakiejś historycznej (objawionej) wiary, którą można nazwać kościelną i najlepiej jest oprzeć ją na Piśmie Świętym /100
VI. Najlepszym interpretatorem wiary kościelnej jest wiara czysto religijna /106
VII. Stopniowe przechodzenie wiary kościelnej do jedynowładztwa czystej wiary rozumowej jest przybliżaniem się Królestwa Bożego /111
Rozdział drugi. Historyczne przedstawienie stopniowego tworzenia rządów dobrego pryncypium na ziemi /120
Uwaga ogólna /132
Część czwarta. O służbie i pseudosłużbie pod panowaniem dobrego pryncypium albo o religii i klerze /145
Część pierwsza. O służbie Bożej w religii w ogóle /147
Rozdział pierwszy. Religia chrześcijańska jako religia naturalna /151
Rozdział drugi. Religia chrześcijańska jako religia uczona /156
Część druga. O pseudosłużbie Bożej w religii ustanowionej /160
Uwaga ogólna /181

SPÓR FAKULTETÓW (przeł. M. Żelazny)
Przedmowa /195
Rozdział pierwszy. Spór fakultetu filozoficznego z teologicznym /201
Wstęp /201
Podział fakultetów w ogólności /202
I. O stosunkach między fakultetami /204
Rozdział pierwszy. Pojęcie i podział wyższych fakultetów /204
A. Specyfika fakultetu teologicznego /206
B. Specyfika fakultetu prawnego /207
C. Specyfika fakultetu medycznego /209
Rozdział drugi. Pojęcie i specyfika niższego fakultetu /210
Rozdział trzeci. O sprzecznym z prawem sporze wyższych fakultetów /212
Rozdział czwarty. O zgodnym z prawem sporze między wyższymi fakultetami a fakultetem niższym /215
Rezultat /218
II. Dodatek. Objaśnienie sporu fakultetów na przykładzie sporu fakultetów: teologicznego i filozoficznego /218
I. Materia sporu /218
II. Filozoficzne zasady interpretacji Pisma Świętego przyczyniające się do zaniechania sporu /221
III. Zarzuty dotyczące podstawowych zasad wykładni Pisma Świętego i odpowiedzi na nie /226
Uwaga ogólna. O sektach religijnych /230
Zawarcie pokoju i zażegnanie sporu fakultetów /241
Dodatek. Historyczne pytania dotyczące Biblii odnośnie praktycznego użytkowania i przewidywanego czasu dalszego obowiązywania tej Świętej Księgi /248
Dodatek. O czystej mistyce w religii /249
Rozdział drugi. Spór fakultetu filozoficznego z prawnym /254
Wznowione pytanie: Czy ludzki rodzaj stale zmierza ku temu, co lepsze? /254
Zakończenie /268
Rozdział trzeci. Spór fakultetu filozoficznego z medycznym /268
O mocy umysłu by przez samo tylko postanowienie być panem nad swymi chorobliwymi uczuciami. Odpowiedź Panu Radcy Dworu i Profesorowi Hufelandowi /268
Podstawowe zasady dietetyki /271
Zakończenie /282
Dopisek /284

METAFIZYKA MORALNOŚCI (przeł. W. Galewicz)
Część pierwsza. Metafizyczne podstawy nauki prawa /289
Przedmowa /291
Tablica podziału nauki prawa /296
Wstęp do metafizyki moralności /297
I. O stosunku władz ludzkiego umysłu do praw moralnych /297
II. O idei i konieczności metafizyki moralności /302
III. O podziale metafizyki moralności /306
IV. Podstawowe pojęcia metafizyki moralności /309
Wstęp do nauki prawa /319
Dodatek do wstępu do nauki prawa /324
Podział nauki prawa /328
Podział metafizyki moralności jako takiej /331
Nauki prawa część pierwsza. Prawo prywatne /335
Rozdział pierwszy. W jaki sposób można mieć pewien przedmiot zewnętrzny jako coś swojego /337
Rozdział drugi. W jaki sposób można nabyć coś zewnętrznego /352
Podrozdział pierwszy. O prawie rzeczowym /355
Podrozdział drugi. O prawie osobowym /367
Podrozdział trzeci. O prawie względem osób pokrewnym prawu w stosunku do rzeczy /373
Podrozdział epizodyczny. O idealnym nabyciu zewnętrznego przedmiotu wyboru /389
Rozdział trzeci. O nabyciu, które jest subiektywnie zależne od wyroku publicznej instancji sądowej /394
A. O umowie darowizny /395
B. O umowie użyczenia /396
C. O odzyskaniu (ponownym objęciu w posiadanie) rzeczy utraconej /398
D. O uzyskiwaniu gwarancji dzięki złożeniu przysięgi /402
Nauki prawa część druga. Prawo publiczne /409
Rozdział pierwszy. Prawo państwowe /411
Ogólna uwaga o prawnych skutkach wynikających z natury związku obywatelskiego /420
O prawnym stosunku obywatela do kraju ojczystego i do obcych krajów /441
Rozdział drugi. Prawo narodów /446
Rozdział trzeci. Prawo obywatelstwa światowego /455
Dodatek. Objaśnienia do metafizycznych podstaw nauki prawa /460
Część druga. Metafizyczne podstawy nauki o cnocie /479
Przedmowa /481
Wstęp do nauki o cnocie /487
I. Omówienie pojęcia nauki o cnocie /487
II. Omówienie pojęcia celu, który zarazem jest obowiązkiem /491
III. O powodzie skłaniającym do tego, by przedstawić sobie cel, który zarazem jest obowiązkiem /494
IV. Jakie cele są zarazem obowiązkami? /495
V. Objaśnienie tych dwóch pojęć /496
A. Własna doskonałość /496
B. Cudza szczęśliwość /498
VI. Etyka nie podaje norm dotyczących postępowania, lecz tylko normy dotyczące maksym postępowania /499
VII. Obowiązki etyczne są obowiązkami o szerokim, natomiast obowiązki prawne - o wąskim przedziale [czynów mieszczących się w granicach] zobowiązania /501
VIII. Przedstawienie obowiązków cnoty jako obowiązków szerokich /503
IX. Czym jest obowiązek cnoty /507
X. Naczelne pryncypium nauki o prawie było analityczne, natomiast w nauce o cnocie jest ono syntetyczne /509
XI. Schemat obowiązków cnoty /511
XII. Estetyczne warunki podatności umysłu na [wpływ wywierany przez] pojęcia obowiązku jako takie /512
A. Uczucie moralne /512
B. O sumieniu /513
C. O miłości do ludzi /515
D. O szacunku /516
XIII. Ogólne zasady metafizyki moralności w zastosowaniu do czystej nauki o cnocie /517
XIV. O cnocie w ogóle /519
XV. O zasadzie, która odróżnia naukę cnoty od nauki prawa /521
XVI. Cnota wymaga najpierw panowania nad sobą /523
XVII. Cnota z konieczności zakłada apatię /524
XVIII. Pojęcia przygotowujące do podziału nauki o cnocie /526
XIX. Podział etyki /529
Etyczna nuka o elementach /531
Część pierwsza. Ogólne przedstawienie obowiązków wobec samego siebie /533
Wstęp /533
Księga pierwsza. O zupełnych obowiązkach wobec samego siebie /538
Dział pierwszy. Obowiązek człowieka wobec siebie jako istoty animalnej /538
Artykuł 1. O odbieraniu sobie życia /539
Artykuł 2. O lubieżnym samopohańbieniu /541
Artykuł 3. O otępianiu samego siebie przez brak umiaru w spożywaniu pokarmów i napojów /545
Dział drugi. Obowiązek człowieka w stosunku do samego siebie jako samej istoty moralnej /547
I. O kłamstwie /547
II. O skąpstwie /550
III. O służalczości /554
Rozdział pierwszy. O obowiązku człowieka wobec samego siebie jako swojego urodzonego sędziego /558
Rozdział drugi. O pierwszym przykazaniu wszelkich obowiązków wobec samego siebie /561
Księga druga. O niezupełnych obowiązkach człowieka wobec samego siebie (ze względu na jego cel) /566
Rozdział pierwszy. O obowiązku rozwijania i podnoszenia swojej doskonałości naturalnej /566
Rozdział drugi. O obowiązku podnoszenia swojej doskonałości etycznej /568
Część druga. O obowiązkach wobec innych osób /570
Dział pierwszy. O obowiązkach wobec innych tylko jako ludzi /570
Rozdział pierwszy. O obowiązku miłości wobec innych ludzi /570
A. O obowiązku dobroczynności /575
B. O obowiązku wdzięczności /578
C. Doznanie sympatii jest w ogóle obowiązkiem /580
O wadach nienawiści do ludzi, które są wprost przeciwne miłości do ludzi /582
Rozdział drugi. O obowiązkach cnoty wobec innych ludzi wynikających z należnego im szacunku /586
O występkach naruszających obowiązek szacunku dla innych ludzi /591
A. Pycha /591
B. Zniesławianie /592
C. Ośmieszanie /593
Dział drugi. O etycznych obowiązkach jednych ludzi w stosunku do innych ze względu na ich stan /594
Zakończenie nauki o elementach /596
O najściślejszym zjednoczeniu miłości i szacunku w przyjaźni /596
Dodatek. O cnotach współżycia /600
Etyczna metodologia /603
Rozdział pierwszy. Etyczna dydaktyka /605
Uwaga. Fragment katechizmu moralnego /608
Rozdział drugi. Etyczna ascetyka /613
Zakończenie /615
Tablica podziału etyki /621

UWAGI RZECZOWE
Religia w obrębie samego rozumu /625
Spór fakultetów /637
Metafizyka moralności /649
Objaśnienia do przekładu /663

Immanuel Kant