Heurystyka filozoficzna

Heurystyka filozoficzna jest pracą koncepcyjną, prezentującą szkic programu uprawiania filozofii za pośrednictwem refleksji metafilozoficznej, zmierzającej do bardzo wszechstronnego i systematycznego rozeznania zarówno w wielorakich możliwościach argumentacyjnych związanych z danym zagadnieniem, przeszkodach i pułapkach natury pojęciowej lub językowej, jak też w pozateoretycznych uwarunkowaniach mających wpływ na kształt dyskursu. Wszystkie czynniki, czy to natury pojęciowej, czy to pragmatycznej, językowej, społecznej, które kształtują rezultat w postaci teoretycznego wytworu, jakim jest dyskurs filozoficzny, argument, koncepcja, czy wreszcie tekst, nazywa się w tej pracy heurezą. Heurystyka jest próbą ukształtowania umiejętności intelektualnego panowania nad całokształtem heurezy. Zadanie jest trudne, bo każda poważana teoria filozoficzna wykazuje się znacznym stopniem samorefleksji, a w konsekwencji ulega złudzeniu, że dostarcza wystarczającego rozeznania teoretycznego zarówno w zakresie własnych swych roszczeń do prawomocności, jak i w odniesieniu do innych, konkurencyjnych koncepcji. Przezwyciężenie tej iluzji, inicjujące heurystykę filozoficzną jako teorię i umiejętność, jest możliwe tylko pod warunkiem, że nabędziemy zdolności do autentycznej adaptacji tych form teoretycznej samowiedzy, których dostarczają wielkie projekty filozoficzne, wszelako z zachowaniem autonomii niezbędnej do tego, by skonfrontować je z innymi postaciami filozoficznego krytycyzmu.

Wprowadzenie /11

Rozdział 1. Filozofii obraz własny - w stronę heurystyki życia filozoficznego /21
1. Uwagi wprowadzające niektóre pojęcia istotne dla heurystyki /21
2. Doświadczenia adepta /26
3. Filozofia jako zawód /30
4. Ogólny punkt widzenia a historia filozofii /37
5. Instytucje życia filozoficznego /43
6. Patos i nihilizm w mówieniu o filozofii /47
7. Możliwość heurystyki życia filozoficznego /61

Rozdział 2. Myślenie metodologiczne /73
1. Idea logiki /73
2. Logika filozoficzna /79
3. Heurystyczny ideał metody /82
4. Duch kartezjański /85
5. Heurystyka a zagadnienie idealizmu /91

Rozdział 3. Myślenie pragmatyczne /97
1. Praktyka i metoda /101
2. Praktyczna legitymacja i refleksyjna legitymizacja /110
2.1. Adorno - droga dialektyczna /112
2.2. Apel - Droga Transcendentalnej Moralistyki /113
2.3. Habermas - droga zawierzenia nauce /116
2.4. Rorty - droga osobista /117
3. Między naukową powagą a uczoną ironią /119
4. Podstawy pragmatystycznie uprawianej heurystyki /124
5. Perspektywy pragmatystycznej heurystyki /131
5.1. Heurystyka komunikacji filozoficznej /132
5.2. Ontologia filozofii /135

Rozdział 4. Myślenie retoryczne /143
1. Poznanie i perswazja. Dwoistość retoryki /143
2. Arystoteles: retoryka w systemie wiedzy logicznej /148
3. Argumentum ad hominem (Schopenhauer, Perelman, Heidegger) /151
4. Retoryka i hermeneutyka (Gadamer) /156
5. Znaczenie humanistycznego zwrotu /158
6. Inna możliwość: Nietzsche i retoryczność języka. Nieidentyczność retoryki /160
7. Platon i dialektyka retoryki /164
8. Druga strona heurezy retorycznej /168
9. O czym retoryka poucza heurystykę /170
10. W stronę heurystyki retorycznej /171

Rozdział 5. Myślenie hermeneutyczne /175
1. Kłopoty z mówieniem o hermeneutyce /175
2. Potoczna świadomość hermeneutyczna i jej granice /178
3. Bogactwo heurezy Diltheya /181
3.1. Pojęcie życia /182
3.2. Wszechstronność badania - złagodzenie trudności idealizmu /184
3.3. Spekulatywność a respekt dla realności życia /188
4. Heidegger: egzystencjalne i ontologiczne ukierunkowanie hermeneutyki /191
5. Hermeneutyczna synteza Gadamera /196
5.1. Hermeneutyka rozwagi /196
5.2. Ideał uczestniczenia (gadamerowska rzecz sama) /198
5.3. Inklinacje metafizyczne i ambiwalentny stosunek do transcendentalizmu /201
6. Hermeneutyka a władza rozumu (w świetle syntezy Gadamera) /204
7. Uwaga krytyczna i postulat dla heurystyki /207
8. Na pograniczu: hermeneutyka podejrzeń /209

Rozdział 6. Myślenie strukturalistyczne /215
1. Intelektualny nastrój /215
2. Integrująca moc struktury /217
3. Od heurezy odrzucania do heurezy zdwojenia /226
4. Dwie serie w strukturalizmie /234
5. Inspiracje matematyczne /237
6. Filozofia różnicy - Deleuze i Derrida /239
7. Nietzscheańskie powołanie /244
8. Dekonstrukcja /249

Rozdział 7. Heurystyka i samowiedza /255
1. Wstęp do problematyki neutrum /255
2. Neutrum /263
3. Oblicza heurystyki /277
3.1. Heurystyka jako optymalna mowa filozoficzna i krytyka /278
3.2. Heurystyka jako wiedza /280
3.3. Heurystyka jako zwierciadło filozofii /281

Bibliografia /289
Summary. Pphilosophical heuristics /295
Indeks osobowy /301

Jan Hartman