Zarys religioznawstwa i inne pisma

Przekład, wstęp i opracowanie Tomasz Kupś

„RELIGIOZNAWSTWO – KLASYKA I WSPÓŁCZESNOŚĆ”

Celem serii jest prezentacja przekładów nieobecnych w Polsce lub mało znanych klasycznych tekstów religioznawczych. Zamierzamy prezentować w szczególności rozprawy o przełomowym znaczeniu dla ugruntowania się badań nad religiami, wybory tekstów ukazujące specyfikę metodologiczną powstających w XIX wieku nauk o religii, kształtowanie się ich terminologii, różnorodność metod i podejmowanych problemów badawczych. Przede wszystkim publikowane będą opracowania, które zadecydowały o powstaniu i charakterze religioznawstwa, a w dalszej kolejności – teksty pokazujące zmiany tendencji badawczych i nowe obszary zainteresowań. W przygotowaniu między innymi wybory tekstów Friedricha Maxa Müllera, Natana Söderbloma, Gustava Menschinga, Rudolfa Otto. 

"W sposób najogólniejszy religią nazywa się związek między człowiekiem oraz ponadludzką mocą, w którą człowiek ten wierzy i od której czuje się zależny. Związek ten wyraża się w specyficznych uczuciach (zaufanie i strach), wyobrażeniach (wierzenia) i praktykach (modlitwy, kult, w tym w szczególności ofiara, ale także wypełnianie moralnych nakazów). Przez religię rozumie się sposoby oddawania boskiej czci, właściwe dla rozmaitych plemion, narodów bądź innych wspólnot. Historia religii zajmuje się nie tyle opisem i charakterystyką wszelkich znanych nam religii w określonym porządku (hierografia wąskim sensie, albo ogólna historia religii), ile stawia sobie za zadanie wykazać, w jaki sposób religia w ciągu stuleci objawiała się i rozwijała u różnych ludów i w różnych rodzinach ludów, a za ich pośrednictwem w całej ludzkości."

C. P. Tiele, Kompendium der Religionsgeschichte

Wstęp / 9

ZARYS RELIGIOZNAWSTWA
Krótkie wprowadzenie do studium religii oraz jej historii

Przedmowa autora / 25
Przedmowa wydawcy / 27

Rozdział pierwszy
WPROWADZENIE METODOLOGICZNE / 29
Filozofia religii jako nauka / 29
Metoda badań / 30
Przedmiot badań / 31
Filozofia religii (religioznawstwo) i dogmatyka / 31
Przebieg badań / 32

Rozdział drugi
BADANIE MORFOLOGICZNE / 34
Pojęcie rozwoju religii / 34
Nieodzowność oraz przebieg niniejszych badań / 35
Etapy rozwoju religii / 36
Religie naturalne / 37
Najniższe religie naturalne / 38
Niższe religie naturalne (kontynuacja). Spirytyzm i fetyszyzm / 38
Wyższe religie naturalne. Przejście do politeizmu / 40
Bardziej rozwinięte religie naturalne (kontynuacja). Religie antropo-teriomorficzno-magiczne / 41
Najwyższe religie naturalne. Religie antropiczne albo półetyczne / 42
Religie etyczne / 43
Klasyfikacja religii etycznych / 44
Kierunki albo nurty rozwoju w obrębie rodzin religii / 46
Religie teokratyczne i teoantropiczne / 47
Różne prądy w ramach rodzin religii / 48
Udział poszczególnych religii w rozwoju religii [jako takiej] / 49
Rola indywiduum w rozwoju religii / 50
O ogólnych prawach rozwoju [historycznego] / 52
Prawo jedności ducha / 53
Prawo rozwoju w drodze duchowej styczności i asymilacji	/ 54
Ciągłość rozwoju religijnego (koncentracja i ekspansja) / 55
Prawo równowagi albo syntezy / 56
Na czym właściwie polega rozwój religii? / 57
Na czym właściwie polega rozwój religii? / 58

Rozdział trzeci
BADANIE ONTOLOGICZNE / 60
Wprowadzenie / 60
I. Badanie analityczno-fenomenologiczne / 61
Składniki oraz sposoby przejawiania się religii / 61
1. Wyobrażenia religijne / 62
Powstanie i znaczenie wyobrażeń religijnych / 62
Objawienie religii w wyznaniu wiary / 62
Doktryna wiary i filozofia / 63
Treść doktryny wiary / 64
A. Teoria Boga (teologia w wąskim sensie) / 65
Nie ma religii bez Boga / 65
Politeizm i monoteizm / 65
Wyjaśnienie pochodzenia zła w obu systemach / 66
Świat bogów jako inny i lepszy świat od świata ludzkiego /68
Świat zjawisk i jego zależność od świata boskiego /68
B. Antropologia religijna / 69
Stosunek człowieka do swojego Boga /69
Objawienie /70
Człowiek spokrewniony z Bogiem /71
Etyka religijna /72
Etyka religijna i etyka filozoficzna / 73
Wiara w nieśmiertelność / 74
C. Teoria zbawienia (soteriologia) / 75
Doświadczenie rzeczywistości / 75
Zbawienie i pojednanie / 76
Wiara w pośrednika / 77
Szacunek wobec zasad wiary oraz ich przecenianie / 78
2. Praktyki religijne / 79
Poszczególne praktyki religijne jako składniki kultu / 79
Składniki kultu / 80
Charakter i cel kultu / 81
Szacunek dla kultu oraz przecenianie jego wartości / 82
3. Społeczność religijna / 82
Religia jako zjawisko społeczne / 82
Kościół / 83
Szacunek wobec życia w strukturach Kościoła 
oraz jego przecenianie / 84
II. Badanie psychologiczno-syntetyczne / 85
Religijne usposobienie albo pobożność	/ 85
Komponenty pobożności / 86
Istota religii / 87
Istota religii (kontynuacja) / 88
Błędy pobożności / 88
Pytanie o źródło religii / 89
Narodziny religii / 90
Miejsce religii w życiu duchowym / 91
Literatura / 93

HISTORIA RELIGII W STAROŻYTNOŚCI (WPROWADZENIE)

Pojęcie historii religii / 99
Metoda historii religii / 102
Hipoteza rozwoju [religii] / 103
Animistyczne pozostałości zachowane w religiach historycznych / 105
Zakres i plan niniejszej historii [religii] /109

KOMPENDIUM HISTORII RELIGII (WPROWADZENIE)

Pojęcie historii religii / 117
Źródła historii religii / 118
Rozwój / 120
Pytanie o prareligię / 121
Powszechność religii / 123
Instytucje i osoby / 124
Przeżycie i rytuał / 125
Główne kierunki rozwoju / 128
Podział historii religii / 132

Korneliusz Piotr Tiele