Tożsamość lidera i jego etyczna formacja z perspektywy traktatu św. Tomasza z Akwinu o rządach Bożych (S.Th., I, 103–119)

Spotkanie z myślą Akwinaty, jakie przebija z książki Piotra Orłowskiego, nie jest archeologicznym kopaniem w poszukiwaniu reliktów przeszłości. Autor konfrontuje Akwinatę ze współczesnymi teoriami, pokazując zbieżności (może nawet zapożyczenia), ale i różnice, które warto wziąć pod uwagę. Święty Tomasz proponuje bowiem kompleksowe rozwiązania, gdyż nie jest mistrzem jednej ze sztuk, ale całościowych propozycji. Nie dziwi więc, że znajdujemy nawiązania do współczesnych szkół ekonomii, istniejących modeli, a także do pytań, jakie rodzą się u lidera, który staje w obliczu niepewności, różnorakich prognoz i ryzyka, będąc zobligowanym do podejmowania decyzji, mających skutki dla całego przedsiębiorstwa.

[…] Autor ma do zaproponowania kierunki, w jakich mogłaby się rozwijać nowa wersja kursów przywództwa oparta na cnotach lidera, które odnalazł w tekstach św. Tomasza. W ich opisie zostawia – zapewne wynikające z własnych doświadczeń – konkretne formy realizacji tych postaw czy cnót, jakie cechują lidera: wierność (dziś częściej zwaną lojalnością), sprawiedliwość, a przede wszystkim długo- czy może dalekomyślność (longanimitas), która sugeruje przekraczanie logiki bezpośredniego i szybkiego zysku na rzecz inicjowania dalekosiężnych procesów. To właściwie różni lidera od menadżera, gdyż ten ostatni skupia się na skuteczności procedur, zamiast być przewodnikiem i wizjonerem dróg osiągania celów.

Z Przedmowy ks. prof. Piotra Roszaka

Przedmowa – ks. Piotr Roszak / 9
Wykaz skrótów / 13
Wprowadzenie / 17

ROZDZIAŁ 1. U ŹRÓDEŁ IDEI GUBERNATIO W MYŚLI AKWINATY [27]

1. Etyka Akwinaty i jej nowożytne odczytanie: w stronę egzemplaryzmu i jego implikacji / 30
1.1. Alasdair MacIntyre i odnowa etyki cnoty / 31
1.2. Servais Théodore Pinckaers OP i idea egzemplaryzmu: chrystonomiczność moralności chrześcijańskiej / 36
1.3. Zagzebski, Shanley, Clark i exemplar ethics – znaczenie idei wzorczych w Bogu / 42

2. Między jednością a wielością – jak Bóg rządzi światem według Tomasza z Akwinu / 48
2.1. Natura stwórczego działania Bożego ad extra / 49
2.2. Wiedza Boga o szczegółach – jedność i prostota Boga a wielość stworzenia / 53
2.3. Wolność stworzeń i moc Boga – przyczyna pierwsza a przyczyny wtórne / 57
2.4. Opatrzność i jej podwójne rozumienie u św. Tomasza / 60

3. Dobro jako przyczyna celowa działania Boga / 66
3.1. Rządzenie ze względu na dobro / 67
3.2. Sposoby realizacji dobra stworzenia / 69

4. Na czym polega rządzenie i kierowanie? Analiza terminologiczna / 77
4.1. Gubernatio / 78
4.2. Directio / 82
4.3. Manuductio / 85

5. Naśladowanie Boga i Jego zakres: zarys egzemplaryzmu Akwinaty / 88
5.1. Partycypacja stworzenia w Stwórcy / 89
5.2. Naśladować Boga w zarządzaniu? Gubernationis ratio ex gubernatione divina sumenda est / 92
5.3. Człowiek oddany w „moc rady swojej” / 94
5.4. Błąd i jego znaczenie dla zarządzania / 97
5.5. Chrystus i Jego królowanie (zarządzanie) / 99

ROZDZIAŁ 2. CZŁOWIEK I JEGO ZARZĄDZANIE WIELOŚCIĄ WEDŁUG TOMASZA Z AKWINU [105]

1. Współczesny kontekst – „człowiek z Chicago” vs. neurozarządzanie / 107
1.1. Egoizm racjonalny i utylitaryzm? / 109
1.2. Niedostatek eksplikacyjny modeli neuroekonomicznych / 110
1.3. Główne współczesne teorie zarządzania / 112
1.3.1. Herbert Simon – ekonomia kognitywna / 114
1.3.2. Bruno Frey – motywacja wewnętrzna i zewnętrzna / 117
1.3.3. Vernon Smith i jego racjonalność konstruktywna / 120
1.3.4. Biologia ewolucyjna i jej wpływ na ekonomię i zarządzanie / 121

2. Między in parvis a in maioribus: genealogia zarządzania według św. Tomasza z Akwinu / 125
2.1. Dirigens in finem ea quae sunt ad finem: kierowanie wspólnotą i jej godność / 128
2.2. Samokierowanie – godność osoby a „zarządzanie” nią / 132
2.3. Zakres działania lidera: uniwersalizm a partykularyzm, podejmowanie decyzji, wspólnota celu, podział pracy / 135
2.4. Podwójna transcendencja osoby / 137
2.5. „Byłeś dobry w małym, nad wielkim cię postawię” (Mt 25, 14–30) / 140

3. Jak rządzić innymi? Principium gubernationis w ujęciu Tomasza z Akwinu / 143
3.1. Teoria podejmowania decyzji / 153
3.1.1. Deliberatio (zastanowienie) / 159
3.1.2. Consilium (namysł) / 161
3.1.3. Consensus (przyzwolenie) / 165
3.1.4. Uti (wykorzystywanie) / 166
3.1.5. Imperare (rozkazywanie) / 167
3.1.6. Osąd i porządkowanie: umiejętność wyciągania wniosków z wcześniejszych doświadczeń / 168
3.2. Synergia rozumu, zmysłu wewnętrznego i doświadczenia (conclusio consilii) / 169
3.3. Wyobraźnia lidera według Tomasza? Recta ratio agibilium w obszarze niepewności / 170
3.4. Custodire – tworzenie warunków wzrostu / 172
3.5. Wychowywanie kolejnych pokoleń liderów / 174

4. Tomistyczne metafory zarządzania / 178
4.1. Sternik wprowadzający okręt do portu / 178
4.2. Lekarz pobudzający organizm do działania / 181
4.3. Ogień, który ogrzewa / 183

ROZDZIAŁ 3. CECHY DOBREGO RZĄDCY. ARETOLOGIA PRZYWÓDZTWA Z PERSPEKTYWY TOMISTYCZNEJ [185]

1. Sprawności lidera i jego moralna formacja / 188
1.1. Ogólne kierunki formacji lidera: widzieć, oceniać, działać / 197
1.2. Czy religijność lidera ma znaczenie dla jego zarządzania? / 201
1.3. Cnoty przywódcze – lider a charakter moralny / 204
1.3.1. Mądrość jako umiejętność trafnej diagnozy w perspektywie misji firmy / 207
1.3.2. Lider w obliczu trudności: rezyliencja i elastyczność / 210
1.3.3. Co buduje zaufanie do lidera? Solicitudo i diligentia / 215

2. Cnoty lidera usprawniające „relacje z drugimi” / 219
2.1. Sprawiedliwość – rodząca szacunek i uczciwość / 219
2.2. Wierność – synonim lojalności / 225
2.3. Wdzięczność jako responsywność względem dobra / 226
2.4. Prawdomówność jako troska o komunikację / 231

3. Cnoty lidera dotyczące ryzyka / 234
3.1. Długomyślność (longanimitas) / 235
3.2. Odwaga – zdrowa ambicja lidera / 239
3.3. Ostrożność (cautio) i przezorność (cautela) / 243

Zakończenie / 249
Bibliografia / 257
Summary. Identity of the leader and his ethical formation from the perspective of the Treaty of Saint Thomas Aquinas on the divine government (S.Th., I, 103–119) / 279

Piotr Paweł Orłowski