Imperatywy jako narzędzia formacji chrześcijan w Apokalipsie św. Jana

Apokalipsa św. Jana nie jest, wbrew jej potocznemu, popkulturowemu rozumieniu, katalogiem spektakularnych katastrof albo jedynie pobudzającą wyobraźnię twórców charakterystyką antychrysta. Opisuje zakorzenienie historii życia wierzących w Zmartwychwstałym i pamięć o perspektywie eschatycznej. Kościół przedstawiony w Ap, będąc w świecie, przeżywa kryzysy, problemy i zagrożenia (por. Ap 1,9; 2,6.9.10.13.15.20.22; 6,9-11; 7,14; 11,7; 12,11; 13,11; 17,6 18,24). Z tego powodu potrzebuje formatora, który poprzez pewne narzędzia zaproponuje system naprawy bądź umocnienia gmin chrześcijańskich. Patrząc na obraz Kościoła zawarty w ostatniej księdze Pisma Świętego i porównując go z obrazem dzisiejszego Kościoła, dotkniętego przez różne trudne sytuacje, należy postawić pytanie o to, w czym wspólnota przedstawiona w Ap może szukać swojego ratunku, aby później podobne narzędzia móc wykorzystać wobec współczesnego Kościoła. Wydaje się, że jednym z takich sposobów jest użycie przez formatora bardzo konkretnych i radykalnych wypowiedzi imperatywnych kierowanych do wspólnoty. Dlatego analiza tekstów biblijnych będzie pokazywała, jaką rolę odgrywają imperatywy w konkretnej sytuacji Kościoła, jakie mają znaczenie, w jakiej kondycji są ich adresaci, kogo można uważać za formatora oraz jaki będzie efekt zastosowania się bądź niezastosowania do tych wezwań.

Wstęp / 5

Rozdział I
Proces formacji w Piśmie Świętym / 15
1. Pojęcie formacji / 15
2. Formacja w Starym Testamencie / 17
2.1. Pięcioksiąg / 18
2.2. Księgi historyczne / 24
2.2.1. Dzieło deuteronomisty / 24
2.2.2. Dzieło kronikarza / 31
2.2.3. Księgi historyczno-dydaktyczne / 33
2.3. Księgi prorockie / 35
2.4. Księgi mądrościowe / 43
2.5. Podsumowanie kwestii formacji w Starym Testamencie / 46
3. Formacja w Nowym Testamencie / 47
3.1. Księgi historyczne / 47
3.1.1. Ewangelia wg św. Marka / 47
3.1.2. Ewangelia wg św. Mateusza / 50
3.1.3. Ewangelia wg św. Łukasza i Dzieje Apostolskie / 51
3.1.4. Ewangelia wg św. Jana / 53
3.1.5. Podsumowanie kwestii formacji w księgach historycznych / 54
3.2. Księgi dydaktyczne / 54
3.3. Księga prorocka – Apokalipsa św. Jana / 57
4. Podsumowanie kwestii formacji w Piśmie Świętym / 58

Rozdział II
Teoria imperatywów a imperatywy w Apokalipsie św. Jana / 61
1. Teorie imperatywów / 61
2. Klasyfikacje imperatywów / 64
2.1. Tradycyjna klasyfikacja imperatywów / 64
2.2. Klasyfikacja imperatywów ze względu na diatezę / 67
2.3. Klasyfikacja imperatywów ze względu na podejście filozoficzno-logiczne / 71
2.4. Podsumowanie klasyfikacji imperatywów / 73
3. Trudności w budowaniu teorii imperatywów / 73
3.1. Tryb rozkazujący a inne tryby / 74
3.2. Czas teraźniejszy a aoryst / 75
3.2.1. Teoria aspektu / 78
3.2.1.1. Paradygmat filozoficzno-logiczny oparty na teorii N. Chomsky’ego / 80
3.2.1.2. Paradygmat etnograficzno-opisowy oparty na teorii M. Hallidaya / 82
3.2.1.3. Teoria relewancji / 84
3.2.1.4. Podsumowanie kwestii związanych z teorią aspektu / 86
3.3. Liczba pojedyncza a liczba mnoga / 87
3.4. Druga osoba a trzecia osoba / 88
3.5. Strona czynna a strona bierna / 89
4. Imperatywy w Apokalipsie św. Jana / 89
4.1. Występowanie imperatywów w Ap / 90
4.2. Wnioski z aplikacji teorii imperatywów do występowania wypowiedzi imperatywnych w Apokalipsie św. Jana / 98

Rozdział III
Imperatywy formacyjne w Ap 2,1–3,22 / 101
1. Listy do siedmiu Kościołów – zagadnienia literackie / 101
2. List do Kościoła w Efezie (Ap 2,1–7) / 107
2.1. Autoprezentacja Chrystusa (Ap 2,1–2a) / 109
2.2. Kondycja wspólnoty efeskiej (Ap 2,2b–4.6) 115
2.3. Wezwania skierowane do wspólnoty w Efezie (Ap 2,5) 120
2.4. Efekt nieprzystąpienia bądź przystąpienia do procesu formacji
(Ap 2,5b.7b) 126
3. List do Kościoła w Smyrnie (Ap 2,8–11) 129
3.1. Autoprezentacja Chrystusa (Ap 2,8) 129
3.2. Kondycja wspólnoty smyrneńskiej (Ap 2,9) 130
3.3. Wezwania skierowane do wspólnoty w Smyrnie (Ap 2,10) . 134
3.4. Efekt procesu formacji (Ap 2,11) . 138
4. List do Kościoła w Pergamonie (Ap 2,12–17) . 140
4.1. Autoprezentacja Chrystusa (Ap 2,12) . 141
4.2. Kondycja wspólnoty pergamońskiej (Ap 2,13–15) 142
4.3. Wezwanie skierowane do wspólnoty w Pergamonie
(Ap 2,16a) 149
4.4. Efekt nieprzystąpienia bądź przystąpienia do procesu formacji
(Ap 2,16b.17b) 150
5. List do Kościoła w Tiatyrze (Ap 2,18–29) 152
5.1. Autoprezentacja Chrystusa (Ap 2,18) . 153
5.2. Kondycja wspólnoty tiatyrskiej (Ap 2,19–23) 155
5.3. Wezwania skierowane do wspólnoty w Tiatyrze (Ap 2,24–25) 160
5.4. Efekt procesu formacji (Ap 2,26–28) 163
6. List do Kościoła w Sardes (Ap 3,1–6) 164
6.1. Autoprezentacja Jezusa (Ap 3,1b) 165
6.2. Kondycja wspólnoty sardejskiej (Ap 3,1c.4) 166
6.3. Wezwania skierowane do wspólnoty w Sardes (Ap 3,2–3a) . 167
6.4. Efekt nieprzystąpienia bądź przystąpienia do procesu formacji
(Ap 3,3b.5) . 172
7. List do Kościoła w Filadelfii (Ap 3,7–13) . 174
7.1. Autoprezentacja Jezusa (Ap 3,7) . 175
7.2. Kondycja wspólnoty filadelfijskiej (Ap 3,8–10) . 177
7.3. Wezwanie skierowane do wspólnoty w Filadelfii (Ap 3,11) . 180
7.4. Efekt procesu formacji (Ap 3,12) . 182
8. List do Kościoła w Laodycei (Ap 3,14–22) 184
8.1. Autoprezentacja Jezusa (Ap 3,14) 185
8.2. Kondycja wspólnoty laodycejskiej (Ap 3,15–18) 186
8.3. Wezwania skierowane do wspólnoty w Laodycei (Ap 3,19) 188
8.4. Efekt procesu formacji (Ap 3,20–21) 190
9. Wezwanie ogólne: Kto ma ucho do słuchania, niech usłyszy
(Ap 2,7.11.17.29; 3,6.13.22) 191

Rozdział IV
Imperatywy formacyjne w Ap 4,1–22,21 . 197
1. Wezwanie skierowane do dwóch świadków (Ap 11,3–13) . 197
1.1. Podmiot formowany: dwóch świadków (Ap 11,3–11) 198
1.2. Podmiot formujący: wielki głos mówiący z nieba (Ap 11,12) 202
1.3. Imperatyw anabate (Ap 11,12) jako narzędzie formacji . 203
1.4. Efekt formacji . 206
2. Wezwanie skierowane do niebios i ich mieszkańców (por. Ap 12,10–12) . 206
2.1. Podmiot formujący: wielki głos mówiący w niebie (Ap 12,10) . 207
2.2. Imperatyw eufrainesthe (Ap 12,12a) jako narzędzie formacji . 209
2.3. Podmiot formowany: niebiosa i ich mieszkańcy (Ap 12,12a) 212
2.4. Efekt formacji . 213
3. Wezwanie: Jeśli ktoś ma ucho, niech usłyszy (Ap 13,9–10) . 214
3.1. Podmiot formowany: kto ma ucho (Ap 13,9) . 214
3.2. Imperatyw akousatō (Ap 13,9) jako narzędzie formacji 216
3.3. Podmiot formujący 218
3.4. Efekt formacji (Ap 13,10) . 219
4. Wezwanie skierowane do mającego rozum (por. Ap 13,18) . 221
4.1. Podmiot formowany: mający rozum (Ap 13,18b) . 221
4.2. Imperatyw psēfisatō (Ap 13,18b) jako narzędzie formacji 223
4.3. Podmiot formujący 224
4.4. Efekt formacji 225
5. Wezwanie skierowane do siedzących na ziemi (por. Ap 14,6–7) . 227
5.1. Podmiot formujący: inny anioł lecący w zenicie (Ap 14,6) 227
5.2. Podmiot formowany: siedzący na ziemi (Ap 14,6) 229
5.3. Imperatywy phobḗthēte, dote i proskynḗsate (Ap 14,7)
jako narzędzia formacji . 231
5.4. Efekt formacji 232
6. Wezwanie do ludu Boga (Ap 18,4–8) 233
6.1. Podmiot formujący: inny głos mówiący z nieba (Ap 18,4a) . 233
6.2. Podmiot formowany: lud (Ap 18,4b) 233
6.3. Narzędzia formacji (Ap 18,4b.6.7a) . 234
6.4. Efekt formacji . 239
7. Wezwanie skierowane do nieba, świętych, apostołów i proroków (Ap 18,20) 240
7.1. Imperatyw eufrainou jako narzędzie formacji (Ap 18,20a) . 240
7.2. Podmiot formowany: niebo, święci, apostołowie i prorocy (Ap 18,20) 241
7.3. Podmiot formujący 242
7.4. Efekt formacji . 242
8. Wezwania skierowane do sług Boga (Ap 19,5) 243
8.1. Podmiot formujący: głos od tronu (Ap 19,5) . 243
8.2. Imperatyw aineite jako narzędzie formacji (Ap 19,5) 244
8.3. Podmiot formowany: słudzy Boga (Ap 19,5) . 244
8.4. Efekt formacji 245
9. Autowezwania (Ap 19,6–8) 245
9.1. Podmiot formujący i formowany (Ap 19,6) 246
9.2. Wezwania chairōmen, agalliomen i dṓsōmen jako narzędzia formacji w Ap 19,7 . 247
9.3. Efekt formacji . 248
10. Wezwania w dialogu liturgicznym końcowym (Ap 22,6–21) . 248
10.1. Wezwanie do sprawiedliwego i świętego (Ap 22,11) 248
10.2. Wezwanie do słyszącego, pragnącego i chcącego (por. Ap 22,17) 249

Zakończenie 253
Wykaz skrótów 259
Bibliografia . 263
Streszczenie 279
Summary . 283
Spis tabel 287

Karolina Olszewska