Znak drogi. Teologia pielgrzymowania z perspektywy Camino de Santiago

Pielgrzymowanie jest fenomenem o światowym zasięgu, wszechstronnie opisanym z punktu widzenia geografii, etnologii i powiązań z turystyką religijną. W literaturze teologicznej dominuje ujmowanie go jako przejawu pobożności ludowej. Autor podjął się rozwinięcia i usystematyzowania postrzegania pielgrzymowania jako znaku. Efektem jego pracy jest przekazywana w ręce Czytelników propozycja spojrzenia na pielgrzymkę przez pryzmat pojęcia sakramentalności (w szerokim rozumieniu tego terminu). Punktem wyjścia podjętej refleksji była analityczna lektura literackich świadectw przejścia Camino de Santiago, a osiągniętym celem stało się sformułowanie autorskiej definicji pielgrzymowania. Uzupełnieniem analiz jest zwrócenie uwagi na wieloaspektowość zjawiska świętych wędrówek i zaproponowanie szeregu praktycznych wniosków.

Wykaz skrótów / 9

Wstęp / 11

ROZDZIAŁ I
Między tradycyjną pielgrzymką a „tur pielgrzymowaniem” współczesnym. W stronę określenia „istoty pielgrzymowania” / 17
1. Zarys typologii chrześcijańskiego pielgrzymowania w perspektywie historyczno teologicznej / 17
1.1. Wędrówki chrześcijan starożytnych / 18
1.2. Kult świętych i relikwii – dominanta średniowiecznych pielgrzymek / 28
1.3. Poreformacyjny kryzys i barokowy rozkwit pielgrzymek / 44
1.4. Czy pielgrzymowanie bez sanktuarium? / 50
2. Camino de Santiago paradygmatem współczesnego pielgrzymowania / 56
2.1. Święty Jakub Większy i jego kult / 56
2.2. Tradycje pielgrzymowania do Composteli / 59
2.3. Renesans camino pod koniec XX wieku / 62
3. U źródeł chrześcijańskiej teologii pielgrzymowania / 67
3.1. Starotestamentalne wędrówki drogami stopniowego objawiania się Jahwe / 67
3.2. Jezusowa świadomość pielgrzyma: wędrówka (dosłowna i duchowa) w stronę Jerozolimy / 79
3.3. Wokół etymologii i znaczenia terminu peregrinus / 90
3.4. Pielgrzym, czyli właściwie kto? / 97

ROZDZIAŁ II
Istota i przejawy pielgrzymowania z perspektywy antropologicznej / 103
1. Pielgrzymowanie jako przedmiot studiów antropologicznych. Historia i współczesność / 103
1.1. Trzy kluczowe punkty wyjścia naukowej refleksji nad pielgrzymkami / 104
1.2. Ewolucja zjawiska pielgrzymowania w XX i XXI wieku na przykładzie Camino de Santiago / 117
2. Wzajemne powiązania współczesnego pielgrzymowania i literatury /123
2.1. Powszechność publikowania relacji fenomenem charakterystycznym dla współczesnego doświadczania Camino de Santiago / 123
2.2. Camino de Santiago a świat mediów – między świętością a popkulturą / 126
2.3. Zjawisko caminopisarstwa w wydaniu polskim – drukiem i w Internecie / 131
3. Obraz pielgrzymowania w polskojęzycznych drukowanych relacjach z camino / 133
3.1. Wyselekcjonowane źródła i metoda przeprowadzenia badania / 134
3.2. Analiza uzyskanego materiału badawczego / 138
3.3. Cechy definiujące współczesnego pielgrzyma /149

ROZDZIAŁ III
Pielgrzymowanie jako „wydarzenie” i „znak” zmierzania ku zbawieniu / 153
1. Zbawienie – cel ziemskiego pielgrzymowania chrześcijan / 153
1.1. Istota chrześcijańskiego pojmowania zbawienia – geneza i terminologia / 154
1.2. Różnorodność definicji zbawienia / 157
1.3. Rzeczywistości ziemskie jako jedna z dróg wiodących ku zbawieniu / 163
2. Sakramenty – chrześcijańska droga przez rzeczywistości widzialne do zbawienia / 167
2.1. Historyczna i teologiczna ewolucja pojęcia sakramentu w chrześcijańskiej starożytności / 167
2.2. Średniowieczna systematyzacja i zawężenie pojmowania sakramentów / 172
2.3. Dwudziestowieczne nowe spojrzenie na sakramenty jako znaki zbawienia / 175
2.4. Sens i znaczenie sakramentów w ujęciu kard. Ratzingera / 181
3. Sakramentalny wymiar pielgrzymowania / 186
3.1. Obserwowane „bezistocie” pielgrzymowania / 186
3.2. Pielgrzymka jako znak kierujący ku owocom zbawienia – sacramentum peregrinationis / 194
3.3. Zagadnienie wieloaspektowości i czytelności znaku pielgrzymowania / 201

ROZDZIAŁ IV
W poszukiwaniu adekwatnego miejsca dla pielgrzymowania w nauczaniu i życiu Kościoła / 219
1. Nauczanie Kościoła na temat pielgrzymowania / 220
1.1. Marginalne znaczenie pielgrzymowania we wcześniejszym magisterium / 220
1.2. Nauczanie i świadectwo Jana Pawła II – papieża – pielgrzyma / 221
1.3. Współczesne nauczanie Kościoła o pielgrzymkach / 224
2. Postulat właściwego usytuowania pielgrzymowania wśród chrześcijańskich form życia duchowego / 226
2.1. Pielgrzymka postrzegana jako „typowy przykład pobożności ludowej” / 226
2.2. Propozycja nowego miejsca dla pielgrzymki w systematyce form pobożności / 231
2.3. Perspektywy wykorzystania potencjału pielgrzymowania w praktyce działalności Kościoła / 235
3. Pielgrzymki polem działań duszpasterskich. Istniejące inicjatywy i potencjał wzrostu / 246
3.1. Kwestia zaliczania pielgrzymów do grona osób „pozbawionych normalnej opieki duszpasterskiej” / 246
3.2. Potencjalne miejsce dla pielgrzymowania w praktyce duszpasterstwa / 251
3.3. Postulat uwzględnienia pielgrzymowania w programach katechezy oraz formacji do kapłaństwa i życia konsekrowanego / 256
3.4. Postulat wypracowania współczesnej duchowości pielgrzymowania / 259
3.5. Pielgrzymowanie w roli signum prognosticum, czyli zagadnienie życia duchowego pielgrzyma po zakończeniu pielgrzymki / 262
4. W trosce o czytelność znaku pielgrzymowania / 264
4.1. Ku odseparowaniu znaczenia pojęć: „pielgrzymowanie” i „turystyka motywowana religijnie” / 265
4.2. Kwestia czytelności sformułowania „pielgrzymujący lud Boży” wobec zjawiska jego nadużywania / 267
4.3. Fałszywe utożsamienie zjawiska pielgrzymowania z problematyką funkcjonowania sanktuariów / 270

Wnioski / 275
Bibliografia / 281
The Sign of the Way. The Theology of Pilgrimage from the Perspective of the Camino de Santiago (Summary) / 323

Dariusz Doburzyński