Dymitr Samozwaniec
Przedmowa / 9
Nota edytorska / 13
Słowo wstępne / 15
Rozdział 1
Śmierć Fiedora ◆ Borys Godunow carem ◆ Bogdan Bielski ◆ Jego nieudany/zamach z roku 1584 ◆ Niezadowolenie z rządów Borysa ◆ Z jakich żywiołów składało się stronnictwo mu przeciwne? ◆ Pomysł podstawienia Samozwańca ◆ Poplecznicy tej sprawy w Polsce / 19
Rozdział 2
Poselstwo Lwa Sapiehy do Moskwy w roku 1600 ◆ Pierwsze wieści o Dymitrze ◆ Prześladowania Godunowa ◆ Głód ◆ Niezwykłe zjawiska ◆ Przybycie Dymitra do Kijowa ◆ Pobyt w Hoszczy / 31
Rozdział 3
Wpływ Hojskich na usposobienie Dymitra ◆ Pobyt jego na dworach książąt Wiśniowieckich ◆ Łatwowierność ówczesna ◆ Agitacje w państwie moskiewskim ◆ Chłopka Kosołap ◆ Przygotowania wojenne na Ukrainie ◆ Uniwersał Zygmunta III ◆ Zmiana w postępowaniu królewskim / 39
Rozdział 4
Projekt unii Polski z Moskwą ◆ Korzyści takiego połączenia ◆ Co Zygmunt III sądził o Dymitrze? ◆Świadectwo Inflantczyka ◆ Plany Zygmunta ◆ Opinie senatorów ◆ Uwagi Zamojskiego ◆ Przeszłość Jerzego Mniszcha ◆ Jego stosunki majątkowe ◆ Jakie pobudki skłoniły go do udziału w tej sprawie? ◆ Pobyt Samozwańca w Krakowie ◆ Audiencja u króla ◆ Tajny układ z Dymitrem ◆ Posłuchanie u nuncjusza ◆ Nawrócenie na katolicyzm / 47
Rozdział 5
Dymitr na sądach w Sanoku ◆ Opis zamku samborskiego ◆ Grono przyjaciół i popleczników Samozwańca ◆ Starania o względy Zamojskiego i Ostrogskich ◆ Zapisy na rzecz Maryny i Jerzego Mniszcha ◆ Postępowanie Borysa ◆ Marfa ◆ Misja Smirnoja Otrepiewa ◆ Zamach na życie Dymitra 71
Rozdział 6
Nadużycia rot zaciężnych Dymitra ◆ Uniwersał w tej sprawie Zygmunta III ◆ Samozwaniec wchodzi w bliższe stosunki z Lwowskim Kolegium Jezuitów ◆ Zeznania Piotra Chruszczowa ◆ Popis wojska pod Glinianami ◆ Pochód ku granicy moskiewskiej ◆ Uroczysty wjazd do Kijowa ◆ Przeprawa przez Dniepr ◆ Odezwy Dymitra ◆ Poddanie się Morawska ◆ Zajęcie Czernichowa ◆ Znaczne powiększenie armii ◆ Oblężenie Nowogrodu Siewierskiego ◆ Bitwa ◆ Bunt w wojsku ◆ Odjazd Mniszcha ◆ Samozwaniec ustępuje do Siewska ◆ Klęska pod Dobryniczami ◆ Poselstwo Tatiewa do Polski / 83
Rozdział 7
Nieprzychylne dla Dymitra opinie w Polsce ◆ Sejm z roku 1605 ◆ Mowa Jana Zamojskiego ◆ Poselstwo Postnika Ogarewa ◆ Listy Borysa do cesarza niemieckiego i do Stolicy Apostolskiej ◆ Odezwy patriarchy moskiewskiego ◆ Położenie Samozwańca po bitwie pod Dobryniczami ◆ Oblężenie Rylska ◆ Tajne działania jego stronników ◆ Prześladowanie ich i zabiegi Godunowa ◆ Nowy zamach na życie Dymitra ◆ Jego chęć do nauk i plany na przyszłość ◆ Waleczna obrona Kromów / 105
Rozdział 8
Śmierć Borysa ◆ Jakie były jej powody? ◆ Syn jego Fiedor carem ◆ Basmanow jednym z naczelnych wodzów jego armii ◆ Anarchia w wojsku pod Kromami ◆ Przybycie Zaporskiego ◆ Większa część armii poddaje się Dymitrowi ◆ Posłowie jej w Putywlu ◆ Nieufność Samozwańca ◆ Wjazd do Tuły ◆ Pierwsze jego czynności jako władcy całego państwa ◆ Zaburzenia w Moskwie ◆ Uwięzienie Godunowów ◆ Bogdan Bielski zarządcą Kremla ◆ Śmierć Fiedora i jego matki ◆ Uroczyste poselstwo zaprasza Dymitra do objęcia rządów / 123
Rozdział 9
Pobyt samozwańca w Sierpuchowie i we wsi Kołomienskoje ◆ Uroczysty wjazd do stolicy ◆ Oświadczenia Bogdana Bielskiego ◆ Co w Moskwie opowiadano o ocaleniu Dymitra? ◆ Nowi dostojnicy ◆ Ignacy patriarchą moskiewskim ◆ Spisek Szujskich ◆ Sąd na nich i ułaskawienie ◆ Przybycie Marfy ◆ Koronacja Dymitra ◆ Rozruchy w Moskwie / 141
Rozdział 10
Dymitr stara się zjednać sobie swoich poddanych ◆ Rysy charakterystyczne jego rządów i sposobu postępowania ◆ Jego ulubione zajęcia ◆ Skłonność do rozrzutności ◆ Tolerancja ◆ Przygotowania wojenne ◆ Stosunki dyplomatyczne z Polską ◆ Poselstwa Aleksandra Gosiewskiego ◆ Paweł V stara się go pozyskać ◆ Misja Pratissolego / 159
Rozdział 11
Stosunek Samozwańca do jego popleczników w Polsce ◆ Serdeczna przyjaźń z rodziną Mniszchów ◆ Dymitr przysyła posła swojego z prośbą o rękę Maryny ◆ Ślub i uroczystości weselne ◆ Rokowania prowadzone przez Własiewa ◆ Niezadowolenie z rządów Zygmunta w Polsce ◆ Malkontenci wchodzą w tajne stosunki z Dymitrem ◆ Misja Stanisława Słońskiego ◆ Rada senatu w Warszawie / 177
Rozdział 12
Ułaskawienie Szujskich ◆ Dymitr ułatwia im ich zabiegi ◆ Jego wyzywające postępowanie wobec Szwecji i Tatarów ◆ Misa Bezobrazowa ◆ Zamach na życie cara ◆ Egzekucja siedmiu strzelców ◆ Powiększenie straży przybocznej / 193
Rozdział 13
Ambitne plany Dymitra ◆ Jego stosunki ze Stolicą Apostolską ◆ Misja ks. Andrzeja Ławickiego ◆ Poselstwo Aleksandra Rangoniego ◆ Zręczność dyplomatyczna Samozwańca ◆ Wskazówki świadczące o właściwym jego usposobieniu / 203
Rozdział 14
Korespondencja Mniszcha z Dymitrem ◆ Jakie powody skłaniały Marynę i ojca jej do zwlekania z wyjazdem? ◆ Liczne grono gości weselnych ◆ Podroż do Moskwy ◆ „Artykuły” mające zapewnić ład i bezpieczeństwo ◆ Powitanie na granicy ◆ Uroczyste przyjęcie w Smoleńsku ◆ Przybycie wojewody do Moskwy i pierwsza audiencja u cara ◆ Uroczysty wjazd Maryny ◆ Posłuchanie posłów polskich ◆ Spór o tytuł cesarski ◆ Prywatne przyjęcie krewnych i przyjaciół Maryny przez Dymitra / 213
Rozdział 15
Maryna przenosi się do pałacu carskiego ◆ Koronacja jej i zaślubiny z Dymitrem ◆ Uczty weselne ◆ Spór z posłami polskimi o miejsce u stołu ◆ Rokowania ich z dumnymi bojarami ◆ „Prywatna dobra myśl” ◆ Rozmowa Samozwańca z ks. Sawickim ◆ Dymitr wchodzi w ścisłe porozumienie z przywódcami malkontentów polskich ◆ Błędy przezeń popełnione ◆ Agitacje jego nieprzyjaciół ◆ Przygotowania do wybuchu ◆ Ostrzeżenia ◆ Wybuch buntu ◆ Śmierć Dymitra ◆ Znęcanie się nad nim ◆ Rzeź Polaków / 245
Rozdział 16
Mylne sądy o Dymitrze współczesnych i potomnych ◆ Charakterystyka Samozwańca / 283
Dodatki
List Dymitra do papieża Klemensa VIII / 295
Ilustracje / 299
Paweł Stachnik
„Czy Dymitr, zwany Samozwańcem, był oszustem? Zdania wśród historyków są podzielone. Większość twierdzi, ze tak naprawdę był to Grigorij Otriepjew, mnich zbiegły z klasztoru w Moskwie, który wyczuł szansę zrobienia kariery na legendzie zmarłego carskiego syna i postanowił z niej skorzystać. Inni skłaniają się ku twierdzeniu, że był to rzeczywiście syn Iwana Groźnego, który wcale nie zginął w Ugliczu.”. W Polsce postać Dymitra wzbudziła zainteresowanie, czego dowodem jest wznowienie pracy Dymitr Samozwaniec, której t autorem jest XIX-wieczny historyk Aleksander Hirschberg. [..]" Fragment artykułu "Ślub cara Dymitra w Krakowie" w „Dziennik Polski. Historia”.
Aleksander Hirschberg
Ur. 15 grudnia 1847 we Lwowie – historyk polski, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, kustosz Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwo-wie. W 1865 ukończył gimnazjum we Lwowie, następnie studiował historię na Uni-wersytecie Lwowskim (1866–1871). W 1871 roku rozpoczął praktykę w Zakładzie im. Ossolińskich pod kierunkiem Wojciecha Ketrzyńskiego; rok później obronił dok-torat. W 1875 roku habilitował się i został docentem w Katedrze Historii Nowożytnej Uniwersytetu Lwowskiego, a osiem lat później w Katedrze Historii Polski. W 1887 roku brał udział w założeniu Ligi Polskiej w Szwajcarii, której był członkiem. W 1903 roku został profesorem nadzwyczajnym. Na Uniwersytecie Lwowskim wykładał historię Polski od XV do XVIII wieku. W tym samym roku został wybrany na członka-kores-pondenta AU (późniejsza PAU). W pracy naukowej zajmował się historią nowożytną Polski i Rosji oraz dyplomatyką. Badał życie i działalność przedstawicieli rodu Łas-kich – Hieronima (wojewody sieradzkiego) i Jana (arcybiskupa gnieźnieńskiego, pry-masa Polski). Wiele uwagi poświęcił Dymitrowi Samozwańcowi I. Badał jego pobyt w Polsce, wyprawę moskiewską, wpływ na politykę wewnętrzną Polski. Ogłosił szereg prac naukowych, najważniejsze z nich to: Stronnictwa polityczne w Polsce za Zygmunta I (1880), Hieronim Łaski (1888), Dymitr Samozwaniec (1898), Polska a Moskwa w pierwszej połowie wieku XVII. Zbiór materiałów do historii stosunków polsko-rosyjskich za Zygmunta III (1901), Maryna Mniszchówna (1906). Jego najbardziej znanym uczniem był Ludwik Finkel. Hir-schberg został pochowany w 1907 roku na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.