Dyrektywy wyboru kary w polskim ustawodawstwie karnym

(...)Dążenie do zdetronizowania kary pozbawienia wolności z pozycji głównego środka walki z różnorodnymi przejawami nagannego zachowania, także w przypadku drobnych i nieco od nich poważniejszych przestępstw powszechnych oraz danie sądom do dyspozycji szerokiego wachlarza kar i środków karnych umożliwiających zróżnicowanie sposobów reagowania na czyny społecznie szkodliwe spowodowało, że w obszarze całego prawa karnego, podstawowego znaczenia zaczęło nabierać pytanie nie ,,ile", lecz ,,co" orzekać? Kwestia wyboru kary czy innego środka karnego, a w przypadku wykroczeń powszechnych nawet pozakarnego, staje się najważniejszym zadaniem sądu (czy innego organu uprawnionego do reagowania na czyn naganny), poprzedzającym decyzję co do ilościowego wymiaru. Stąd też zainteresowanie autorki tematem, który stał się szczególnie aktualny po uchwaleniu nowych kodeksów karnych (k.k. z 1997 r. i k.k.s. z 1999 r.), które zawierają pakiet dyrektyw szczególnych dotyczących wyboru kary albo - zamiast niej - środka karnego, które w większym lub mniejszym stopniu ukierunkowują orzecznictwo sądów polskich w znacznej liczbie spraw karnych. Tytuł, którym opatrzono pracę ma - z oczywistych względów - charakter hasłowy. Praca przedstawia natomiast w sposób całościowy, nie opracowaną dotąd, problematykę dyrektyw wyboru rodzaju prawnokarnych konsekwencji związanych z faktem popełnienia czynu zabronionego, sformułowanych na użytek tzw. zwyczajnego wymiaru kary. W pracy znajdują się zarówno teoretyczne uogólnienia dotyczące materii związanych z szeroko rozumianym wymiarem kary, dyrektywami wyboru rodzaju prawnokarnych konsekwencji czynu, jak i szczegółowa analiza dogmatyczna wszystkich dyrektyw szczególnych poświęconych kwestii wyboru kary lub środka karnego, sformułowanych w obszarze polskiego prawa karnego. Podjęty temat, poświęcony problematyce wyboru kary lub w jej miejsce środka karnego, wydaje się nabierać wyjątkowego znaczenia dzisiaj, w dobie szerokiej dyskusji nad kształtem obowiązującego prawa karnego w Polsce i przejawianej od jakiegoś czasu stanowczej intencji jego zmiany, która przybrała już konkretną postać w uchwalonej 24 sierpnia 2001 r. ustawie nowelizacyjnej, zmieniającej kodeks karny, kodeks postępowania karnego, kodeks karny wykonawczy oraz szereg innych ustaw, a która z uwagi na liczne błędy i poważne wady została zawetowana przez Prezydenta RP i nie stała się obowiązującym prawem. Prezydent RP, wetując ustawę zmieniającą trzy kodeksy karne, powołał Komisję do Spraw Nowelizacji Kodyfikacji Karnych celem przygotowania trzech nowych projektów ustaw nowelizujących odrębnie obowiązujący: kodeks karny, kodeks postępowania karnego i kodeks karny wykonawczy. Komisja prezydencka zakończyła pracę w grudniu 2001 r., przedkładając m.in. projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - przepisy wprowadzające Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, datowany na dzień 11 grudnia 2001 r., który wraz z pozostałymi projektami skierowany został do laski marszałkowskiej i jest obecnie przedmiotem prac parlamentarnych. Projekt ten (w przeciwieństwie do zawetowanej ustawy nowelizacyjnej) nie zrywa z nowoczesnymi trendami w zakresie karania, dokonując - nie generalnego, lecz - racjonalnego, selektywnego zaostrzenia represji karnej w przypadku przestępstw stanowiących istotne zagrożenie społeczne. Projekt doskonali te unormowania kodeksu karnego, które okazały się błędne, dysfunkcjonalne czy nadmiernie kazuistyczne, a nadto kryminalizuje nowe czyny społecznie szkodliwe, które dezorganizują życie społeczne. Proponowany zakres i kształt zmian w prawie karnym materialnym tym razem zasługuje na aprobatę.

Ze Wstępu

Rozważania o istocie i celach kary (Kształtowanie się poglądów na istotę i cele kary - rys historyczny *Stosunek pojęć istota, cel i funkcje kary *Cele kary a ustawowy i sądowy wymiar kary)
Ustawowy a sądowy wymiar kary (Ustawowy wymiar kary *Sądowy wymiar kary *Zasady kształtujące sądowy wymiar kary)
Dyrektywy wymiaru kar i środków karnych (Pojęcie dyrektyw wymiaru kar i środków karnych *Rodzaje dyrektyw wymiaru kar i środków karnych przyjęte w polskim ustawodawstwie karnym *Dyrektywy ogólne i okoliczności istotne z punktu widzenia wymiaru kary *Wzajemny stosunek dyrektyw ogólnych *Dyrektywy szczególne)
Dyrektywy wyboru kary lub środka karnego w prawie karnym powszechnym (Dyrektywa dotycząca przestępczości drobnej nakazująca traktowanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności jako ultima ratio *Dyrektywa pozwalająca na orzekanie kar wolnościowych w przypadku tzw. średniej przestępczości *Dyrektywa pozwalająca na samoistne orzekanie środka karnego w przypadku przestępczości drobnej i średniej *Dyrektywa pozwalająca na orzeczenie grzywny obok kary pozbawienia wolności *Dyrektywa zakazująca orzekania kary grzywny *Dyrektywa zakazująca orzekania kary dożywotniego pozbawienia wolności wobec sprawców, którzy nie ukończyli lat 18)
Dyrektywy wyboru kary lub środka karnego w prawie karnym skarbowym (Dyrektywa uprawniająca do wyboru zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności *Dyrektywy pozwalające na odstąpienie od wymierzenia kary i orzeczenie jedynie środka karnego (bądź bez orzekania środka karnego) przy drobnych przestępstwach, wykroczeniach i w postępowaniu w stosunku do nieobecnych *Dyrektywa nakazująca traktowanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności jako ultima ratio *Dyrektywa uprawniająca do zastąpienia kary pozbawienia wolności karą ograniczenia wolności)
Dyrektywy wyboru kary lub innego typu środka w prawie wykroczeń (Dyrektywa pozwalająca w przypadku każdego wykroczenia na poprzestaniu na reakcji o charakterze pozakarnym *Dyrektywa uprawniająca do wyboru kary nagany *Dyrektywa ograniczająca wybór kary aresztu *Dyrektywa nakazująca orzekania kary grzywny obok kary aresztu *Dyrektywa zakazująca orzekania kary aresztu ze względu na warunki osobiste sprawcy)

Violetta Konarska-Wrzosek