Entuzjazm i zwątpienie. Obraz własny Polaków w wybranej publicystyce prasowej trzech zaborów w latach 1864-1914

Zakres chronologiczny prezentowanej rozprawy obejmuje okres od 1864 do 1914 roku. Jej przedmiotem są opinie formułowane w polskiej publicystyce prasowej trzech zaborów (oraz na łamach kilku wybranych czasopism spoza tych terenów). Publicystyka drugiej połowy XIX i początku XX wieku należy do ważniejszych świadectw budowania własnej tożsamości przy wykorzystaniu zbiorowej przeszłości narodowej. Dla kształtującego się w tym okresie autostereotypu Polaka proces ten miał podstawowe znaczenie. Polskość stawała się też często projektem skierowanym w przyszłość. Dyskusja toczona przez polskich publicystów na przełomie XIX i XX wieku nad cechami - zaletami i przywarami rodaków miała także dokumentować formowanie się poczucia odrębności psychospołecznej Polaków w stosunku do narodów państw zaborczych. Zjawisku temu towarzyszyło narastające wśród Polaków, w miarę zbliżania się pierwszej wojny światowej, poczucie wyższości wobec innych grup etnicznych. W przeciwstawieniu do heterostereotypów sąsiednich narodów ustalały się po stronie polskiej stereotypy dotyczące swoich. Pierwsze były na ogół zbitkami negatywnymi, drugie, autostereotypowe, pozytywnymi.

Ze wstępu

Wstęp /7
Rozdział I. Zabór rosyjski /24
Popowstaniowy pesymizm /27
Polacy a Rosja i Rosjanie/30
Obraz Polaka na łamach kresowego „Dziennika Kijowskiego" /33
Kobieta-Polka /35
Polak - wykształcony/ 37
Polak tradycyjny czy nowoczesny? /42
Polak na łamach socjalistycznego „Robotnika" /47
Polak-katolik /57
Obraz Polaka w publicystyce „Tygodnika Ilustrowanego" i „Świata" po 1905 roku /60
Polska i Polacy w publicystyce Antoniego Chołoniewskiego /79
Obraz Polaka na łamach petersburskiego „Kraju" /86
Rozdział II. Zabór austriacki /97
Polak w opinii krakowskich konserwatystów w okresie popowstaniowym /98
Postawy Polaków w Galicj i /107
Postawa zalecana - krytyczny lojalizm /111
Zachować z tradycji jak najwięcej /118
Polacy bez względu na zaborowe różnice - zjednoczeni /122
Pochwała trudu na rzecz cywilizacji /130
Polak lekkomyślny, ale religijny /134
Polskie niepokoje 1905 roku /136
Przeciw apatii i przeciw buntowniczej „polskiej duszy" /138
Łączyć wiarę z wiedzą /141
Włoska droga nie dla Polaków /143
Zmienić charakter Polaka /144
Lud wskrzesi Polskę /147
Rozdział III. Zabór pruski /156
Mozolna praca a nie idealizm. Obraz Polaka w dobie powstania styczniowego /158
Piękna Polka /163
Polacy a Rosja i Rosjanie /165
Polacy a Niemcy. Polak człowiekiem nowoczesnym /168
Polacy w publicystyce „Orędownika" /171
Obchody grunwaldzkie w 1910 roku /173
Poznajmy samych siebie i własną przeszłość /178
„O polską kulturę i sztukę" /180
Polak obywatel /182
Polacy a Żydzi /184
Polskie ziemiaństwo /187
Chłopi zaboru pruskiego /190
Stereotyp polskiego duchowieństwa /191
Świadomość narodowa Polaków jest dana od Boga /194
Obraz Polski i Polaków w prasie pomorskiej i w górnośląskim „Katoliku" /197
Polak-katolik /220
Polak - obrońca ziemi i ojczystej mowy /223
Polacy - naród jednością silny /229
Rozdział IV. Obraz Polaka na lamach prasy endeckiej /236
Zakończenie /258
Bibligrafia /270
Indeks nazwisk /278
Begeisterung und Yerzweiflung. Ein Selbstbildniss der Polen in aus-gewahlter Pressepublizistik drei besetzter Landesteilen in den Jahren 1864-1914. Zusammenfassung /283

Marek Chamot