Instrumenty wspólnej polityki rolnej jako czynnik wspierający rozwój obszarów wiejskich. Studium na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego

Opracowanie zawiera wyniki kompleksowych badań nad problematyką absorpcji funduszy wdrażanych w ramach programów finansowanych ze Wspólnej Polityki Rolnej w regionie kujawsko-pomorskim. Walorem pracy jest zastosowanie szerokiego ujęcia problemowego (przyjęto ogół wdrażanych dotychczas programów UE), jak i uwzględnienie długiego horyzontu czasowego (od okresu przedakcesyjnego aż po ostatnią zakończoną perspektywę finansową, tj. lata 2007-2013). Pozwoliło to uchwycić zmiany zachodzące na przestrzeni kilkunastu lat w kierunkach i poziomie absorpcji środków unijnych z poszczególnych programów w każdej jednostce samorządowej (gmina, powiat). Skala przeprowadzonych badań (obejmująca wszystkie dotychczas wdrażane i zakończone programy UE skierowane na rozwój wsi i rolnictwa) oraz forma ich dokumentacji (62 tabele, 161 rycin) sprawiają, że jest to jedno z najpełniejszych opracowań o charakterze lokalnym i regionalnym z zakresu absorpcji funduszy unijnych ukierunkowanych na rozwój obszarów wiejskich.

WYKAZ SKRÓTÓW / 9
WSTĘP / 11

1. ZAŁOŻENIA, CELE I METODYKA BADAŃ / 13

2. INSTRUMENTY WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ JAKO DETERMINANTA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH / 21
2.1. Przedakcesyjny program SAPARD / 24
2.2. Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” / 25
2.3. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004–2006 / 28
2.4. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007–2013 / 31
Oś 1: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego / 33
Oś 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich / 34
Oś 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej / 35
Oś 4: Leader / 37

3. UWARUNKOWANIA PROCESU ABSORPCJI FUNDUSZY UNIJNYCH / 39
3.1. Uwarunkowania przyrodnicze / 39
3.2. Przeszłość polityczno-gospodarcza / 43
3.3. Poziom rozwoju rolnictwa / 44
3.4. Proces urbanizacji i rozwoju społeczno-gospodarczego / 47
3.4.1. Uwarunkowania demograficzno-gospodarcze / 47
3.4.2. Infrastruktura techniczna / 49
3.4.3. Samorząd lokalny / 50
3.4.4. Syntetyczny wskaźnik poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego / 51

4. ZRÓŻNICOWANIE PRZESTRZENNE WDRAŻANIA PROGRAMU SAPARD / 53
4.1. Realizacja programu SAPARD według działań / 53
4.1.1. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych / 53
4.1.2. Inwestycje w gospodarstwach rolnych / 58
4.1.3. Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich / 65
4.1.4. Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich / 70
4.2. Poziom i struktura absorpcji programu SAPARD / 75
4.3. Wdrażanie środków SAPARD według beneficjentów działań / 80
4.4. Wpływ uwarunkowań na poziom i strukturę absorpcji środków SAPARD / 84

5. REALIZACJA SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO „RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA ŻYWNOŚCIOWEGO I ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH” / 88
5.1. Realizacja SPO Rolnictwo według działań / 88
5.1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych / 88
5.1.2. Ułatwienie startu młodym rolnikom / 93
5.1.3. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych / 97
5.1.4. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego / 101
5.1.5. Różnicowanie działalności rolniczej / 106
5.1.6. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi / 111
5.1.7. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem / 113
5.2. Poziom i struktura absorpcji programu SPO Rolnictwo / 116
5.3. Wdrażanie środków SPO Rolnictwo według beneficjentów działań / 122
5.4. Wpływ uwarunkowań na poziom i strukturę absorpcji środków SPO Rolnictwo / 124

6. WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW PLANU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH 2004–2006 / 128
6.1. Realizacja Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich według działań / 129
6.1.1. Renty strukturalne / 129
6.1.2. Wspieranie gospodarstw niskotowarowych / 136
6.1.3. Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt / 140
6.1.4. Zalesianie gruntów rolnych / 146
6.1.5. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej / 152
6.2. Poziom i struktura absorpcji programu PROW 2004–2006 / 155
6.3. Aktywność gospodarstw rolnych według działań PROW 2004–2006 / 162
6.4. Wpływ uwarunkowań na poziom i strukturę absorpcji PROW 2004–2006 / 164

7. EFEKTY REALIZACJI PROGRAMU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH 2007–2013 / 169
7.1. Realizacja działań osi 1 „Poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa poprzez wspieranie restrukturyzacji, rozwoju i innowacji” / 170
7.1.1. Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie / 170
7.1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom / 172
7.1.3. Renty strukturalne / 177
7.1.4. Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów / 181
7.1.5. Modernizacja gospodarstw rolnych / 187
7.1.6. Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej / 194
7.1.7. Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa / 197
7.1.8. Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych / 201
7.1.9. Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności / 204
7.1.10. Działania informacyjne i promocyjne / 207
7.1.11. Grupy producentów rolnych / 207
7.2. Realizacja działań osi 2 „Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich” / 210
7.2.1. Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) / 211
7.2.2. Program rolnośrodowiskowy / 217
7.2.3. Zalesianie gruntów rolnych oraz innych niż rolne / 222
7.2.4. Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej, zniszczonego przez katastrofy, oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych / 227
7.3. Realizacja działań osi 3 „Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej” / 228
7.3.1. Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej / 228
7.3.2. Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw / 233
7.3.3. Odnowa i rozwój wsi / 238
7.3.4. Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej / 243
7.4. Realizacja działań osi 4 „LEADER” / 246
7.4.1. Realizacja działania „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju” / 248
7.4.2. Wdrażanie projektów współpracy / 252
7.4.3. Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja / 253
7.5. Poziom i struktura absorpcji programu PROW 2007–2013 / 254
7.6. Aktywność beneficjentów we wdrażaniu działań PROW 2007–2013 / 262
7.7. Wpływ uwarunkowań na poziom i strukturę absorpcji PROW 2007–2013 / 263

8. DELIMITACJA PRZESTRZENNA ABSORPCJI ŚRODKÓW UNIJNYCH W LATACH 2000–2013 / 266
8.1. Sumaryczna ocena poziomu absorpcji / 266
8.2. Instrumenty Wspólnej Polityki Rolnej a rozwój obszarów wiejskich / 271

PODSUMOWANIE / 278
WYKAZ RYCIN / 283
WYKAZ TABEL / 289
BIBLIOGRAFIA / 291

Mirosław Biczkowski